Ερυθρά τρομοκρατία (Ελλάδα)
Η ένοπλη δράση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ έχει περιγραφεί από σύγχρονούς του πολιτικούς αντιπάλους και μερίδα της κατοπινής ιστοριογραφίας με τον όρο ερυθρά τρομοκρατία ή κόκκινη τρομοκρατία. Ο όρος αναφέρεται στην οργανωμένη άσκηση βίας από το ΕΑΜ (που κατευθυνόταν κυρίως από το ΚΚΕ) και από τις ένοπλες οργανώσεις του, τον ΕΛΑΣ στην ύπαιθρο και την ΟΠΛΑ στα αστικά κέντρα, την περίοδο της Κατοχής και των Δεκεμβριανών και μέχρι την επικράτηση των ελληνικών κυβερνητικών δυνάμεων, ιδιαίτερα από τα μέσα του 1943 έως το τέλος του 1944.
Χρησιμοποιήθηκε αρχικά επί Κατοχής ως μέρος της αντιεαμικής προπαγάνδας των κατοχικών δυνάμεων και των Ελλήνων συνεργατών τους καθώς και Ελλήνων αντικομμουνιστών. Υιοθετήθηκε από Βρετανούς κατά τα Δεκεμβριανά και μετεμφυλιακά αποτέλεσε βασικό ερμηνευτικό σχήμα της εθνικόφρονος ιστοριογραφίας, που δικαίωνε την ένταξη εθνικοφρόνων στα Τάγματα Ασφαλείας.
Επανεμφανίστηκε ως ιστοριογραφική θέση εκπροσώπων του «νέου κύματος», κυρίως από τους Πολιτικούς Επιστήμονες Στάθη Καλύβα και Νίκο Μαραντζίδη, και έχει δεχτεί κριτική από ιστορικούς.
Χρονικό[επεξεργασία]
Ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις (1943-1944)[επεξεργασία]
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το ΕΑΜ στοχοποίησε και σκότωσε όχι μόνο δωσίλογα στοιχεία αλλά και γενικότερα εν δυνάμει αντιπάλους του.[1]
Πράγματι το 5/42 ΣΕ διαλύθηκε μετά οχτώ μήνες και ο Ψαρρός δολοφονήθηκε μαζί με δεκάδες αντάρτες του. Το 5/42 επιβίωσε για πολλούς μήνες δίπλα στις ανώτερες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, και διαλύθηκε μετά από το εσωτερικό πραξικόπημα βασιλικών (π.χ Θύμιος Δεδούσης) στις τάξεις του.
Το ίδιο συνέβη και σε αρχηγούς και μέλη άλλων αντιστασιακών οργανώσεων, όπως στην ομάδα Σαράφη - Κωστόπουλου, την ομάδα του Εδεσίτη, Γεωργίου Παπαιωάνου, σε διάφορες ομάδες της οργάνωσης ΥΒΕ/ΠΑΟ, την ομάδα του Σεβαστάκη στην Κάτω Αχαϊα, την ομάδα του Ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου ο οποίος εκτελέστηκε, την οργάνωση του Συνταγματάρχη Γιαννακόπουλου στην Αρτεμίσια Μεσσηνίας, την ομάδα Χρήστου Καραχάλιου στην περιοχή της Ηλείας κ.α
Η έναρξη εκτεταμένης δράσης στο πλαίσιο της ερυθρής τρομοκρατίας από το ΕΑΜ στη Μακεδονία ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1943.[2] Οι ηγέτες της αντιστασιακής ομάδας ΥΒΕ εκτελέστηκαν καθώς το ΕΑΜ θεωρούσε τον εαυτό του τη μοναδική "νόμιμη" αντιστασιακή ομάδα. Στα μέσα Απριλίου 1943 το ΕΑΜ προέβη σε συλλήψεις και εκτελέσεις στη Βουχωρίνα αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού με το αιτιολογικό ότι "δεν αντιστάθηκαν στους Ιταλούς" και ως "αντεπαναστάτες", χωρίς όμως να τους απαγγελθεί καμία κατηγορία για δωσίλογη δραστηριότητα.[3] Αντίστοιχες εκτελέσεις πραγματοποίησε και στην περιοχή της Καστοριάς την ίδια εποχή.[4] Οι εκτελέσεις μη κομμουνιστών είχαν πολιτικό κίνητρο. Την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 1944 εντάθηκε αυτή η δραστηριότητα, ενώ μέλη της ΠΑΟ (Δημήτριος Φρίκης, Δημήτριος Λεβαντίδης, Δημήτριος Μουτατσής) υπήρξαν θύματα απαγωγής από το ΕΑΜ, το οποίο τους μετέφερε σε ορεινή τοποθεσία και τους εκτέλεσε. Το ΕΑΜ προτιμούσε αυτή την πρακτική, δηλαδή την απαγωγή των θυμάτων του, την μεταφορά σε άγνωστο μέρος και την εκτέλεσή τους από πρόσωπα που ήταν άγνωστοι στα θύματα. Κατά τον Φεβρουάριο του 1944, όταν γερμανικά τμήματα μαζί με δωσίλογα στοιχεία εισέβαλαν στη βάση του ΕΑΜ στην Ποντοκερασιά ανακαλύφθηκε ομαδικός τάφος μη κομμουνιστών.[5] Εκτελέσεις στη Μακεδονία πραγματοποίησε και η ΟΠΛΑ, όπως τριών μελών που υποστήριζαν το βρετανικό δίκτυο πληροφοριών στη Χαλκιδική για κινήσεις Γερμανών και Βουλγάρων στην Μακεδονία. Πιθανότατα εκτελέστηκαν με βάση υπόνοιες ότι δρούσαν εναντίον του ΕΑΜ.[6]
Αντιεαμική ρητορική[επεξεργασία]
Κατοχικές δυνάμεις και έλληνες αντικομμουνιστές[επεξεργασία]
To μοτίβο της "ερυθράς τρομοκρατίας" υπήρχε ήδη από το 1944 στο λόγο των Ελλήνων αντικομμουνιστών, από τους οποίους προβλήθηκε ως μέρος της προπαγάνδας εναντίον των αντιπάλων τους,[7] ενώ συναντάται σταθερά και σε δημόσιες ανακοινώσεις αξιωματικών των Ταγμάτων Ασφαλείας.[8] Παρόμοια ήταν η αντιτρομοκρατική ρητορική των κατοχικών δυνάμεων.[7] Η θέση αυτή παρουσιάστηκε και στο Συνέδριο του Λιβάνου, από τους εκπροσώπους των μη εαμικών οργανώσεων και τον πρωθυπουργό της εξόριστης κυβέρνησης Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος εξίσωσε την αντάρτικη δράση του ΕΛΑΣ με τη δράση των ταγμάτων ασφαλείας.[εκκρεμεί παραπομπή] Όταν με την απελευθέρωση οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ διεκδίκησαν σημαντικό μερίδιο στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας επικαλούμενοι την υποστήριξή τους από τη λαϊκή πλειοψηφία, οι αντίπαλοί τους υποστήριξαν πως η υποστήριξη αυτή ήταν πλαστή και οφειλόμενη στην προπαγάνδα και την τρομοκρατία.[9] Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Κλογκ, «αν και το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ δεν απέφευγε καθόλου την τρομοκρατία, το κίνημά του είχε μια γνήσια μαζική υποστήριξη», βασιζόμενο και στην υποστήριξη πολλών φιλελεύθερων, παρά την κομμουνιστική του κατεύθυνση, καθώς παρείχε απτά παραδείγματα μιας ελκυστικής προοπτικής, εξαιτίας της μέριμνάς του για τις ανάγκες και την ευημερία των αγροτικών πληθυσμών και των γυναικών, σε αντίθεση με την ιδιοτέλεια των παλαιών πολιτικών.[10]
Βρετανικές αναφορές[επεξεργασία]
Στα βουνά της περιοχής των Δελφών, στην οποία εστίασε τη δράση του λόγω της ύπαρξης ισχυρών αντιδραστικών στοιχείων, ο ΕΛΑΣ συνελάμβανε και εκτελούσε κόσμο με το αιτιολογικό ότι συνεργάζονταν με την βρετανική αποστολή με τη λογική ότι αυτή η ενέργεια σημαίνει ότι είναι πράκτορες της γκεστάπο.[11] Η συνήθης άποψη των Βρετανών αξιωματικών της SOE ήταν παρόλη την ισχύ του, το ΕΑΜ δεν απολάμβανε καθολικής υποστήριξης από τους Έλληνες αλλά αυτή οφειλόταν, σε κάποιο βαθμό, στην άσκηση πίεσης.[12] Έτσι, σε έκθεσή του μετά από επιτόπια περιοδεία το καλοκαίρι του 1943 ο αντισυνταγματάρχης Στήβενς έγραψε ότι πάνω από τα μισά μέλη του ΕΑΜ παρέμεναν στην οργάνωση «λόγω τρομοκρατίας» ή ελλείψει εναλλακτικής αντιστασιακής διεξόδου.[13] Ο Νίκολας Χάμοντ, σύνδεσμος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στην κατεχόμενη από τον Άξονα Ελλάδα, έγραψε ότι ο ο ΕΛΑΣ εγκατέστησε στην Ελεύθερη Ελλάδα καθεστώς τρομοκρατίας, επισημαίνοντας την ελληνική προέλευση της λέξης και υποδεικνύοντας κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα ως σχετική με το φαινόμενο.[14] Βρετανός αξιωματικός σημείωνε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1944 ότι στην Αττική και τη Βοιωτία επικρατεί τρομοκρατία, ενώ άλλος Βρετανός αξιωματικός κατέγραψε ότι: "πάνω από 500 έχουν εκτελεστεί μέσα σε λίγες εβδομάδες. Λόγω της οσμής των άταφων νεκρών η πρόσβαση είναι σχεδόν αδύνατη. Κείτονται άταφα γυμνά σώματα στο έδαφος με τα κεφάλια τους χτυπημένα.''[15]
Δεκεμβριανά[επεξεργασία]
Στα τέλη Ιανουαρίου του 1945, μετά την επικράτηση τους επί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, δυνάμεις του ΕΛΑΣ προχώρησαν στη μαζική εκτέλεση περίπου 85 ατόμων, αφοπλισμένων ανταρτών και στελεχών του ΕΔΕΣ καθώς και συγγενών τους, στη θέση Νταλαμάνι της Λάκκας Σουλίου.[16][16][17].
Εκφάνσεις ερυθρής τρομοκρατίας εντάθηκαν στη Μακεδονία αμέσως μετά την Κατοχή.[18] Πολλοί αιχμάλωτοι του ΕΑΜ στην Μακεδονία απελευθερώθηκαν μετά τα Δεκεμβριανά της Αθήνας, όμως δεν αποφεύχθηκαν οι εκτελέσεις αιχμαλώτων, όπως συνέβει στην Αρναία.[19] Στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιούργησε το ΕΑΜ και στη δυτική Μακεδονία, όπως στο Τρίλοφο του Γράμμου, όπου οδηγήθηκαν πεζοί εκατοντάδες πολίτες από τη Καστοριά και τη Φλώρινα, ορισμένοι από αυτούς κατηγορούμενοι για "αγγλοφιλία". Το στρατόπεδο παρέμεινε ενεργό μέχρι και τον Μάιο του 1945.[20]
Το λόγο περί «ερυθράς τρομοκρατίας» ενστερνίστηκε η "Επιτροπή Citrine" από Βρετανούς συνδικαλιστές που επιχείρησε να μεσολαβήσει μεταξύ ΕΛΑΣ και Βρετανικών δυνάμεων μετά τα Δεκεμβριανά, δικαιώνοντας την επιχειρηματολογία του ελληνικού αντικομμουνισμού: αποκήρυσσε την τρομοκρατία και ζητούσε την απελευθέρωση μερικών χιλιάδων ομήρων που κρατούνταν από τον ΕΛΑΣ, δικαιολογούσε την προληπτική κράτηση 20.000 εαμιτών και δεν ανέφερε τίποτα για την τύχη των εαμιτών αιχμαλώτων των Βρετανών στην Αίγυπτο.[7]
Ιστοριογραφική εμφάνιση[επεξεργασία]
Ένας από τους πιο συγκροτημένους εκπροσώπους της πρώιμης μετεμφυλιακής εθνικόφρονος ιστοριογραφίας, το πρώην στέλεχος του ΕΑΜ και του ΔΣΕ, Γιάννης Καραμούζης, εισηγήθηκε στο βιβλίο του Πατριώτες και προδότες στο Μωρηά του 1950 ένα ερμηνευτικό σχήμα, κατά το οποίο από το 1943 το ΕΑΜ ασκούσε τρομοκρατία σε όλη την έκταση της ελληνικής επικράτειας για να επιβάλει τη δικτατορία του ΚΚΕ. Η ένταξη στα Τάγματα Ασφαλείας περιγράφηκε από τον Καραμούζη ως «επανάσταση» εναντίον της τρομοκρατίας. Η υποστήριξη αυτών των θέσεων γινόταν σταθερά με αναφορά στις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις, που παρουσιάζονταν μονόπλευρα, στους χώρους κράτησης αιχμαλώτων του ΕΑΜ, που περιγράφονταν ως «στρατόπεδα συγκέντρωσης», όπως τα ναζιστικά, και στις εκτελέσεις εθνικοφρόνων και δωσιλόγων από την ΟΠΛΑ, με σκοπό την αναδρομική νομιμοποίηση της ένταξής τους στα Τάγματα Ασφαλείας. Η ρητορική περί ερυθράς τρομοκρατίας ήταν ένα από τα επιχειρήματα που διατυπώνονταν από εθνικόφρονες για να υποστηρίξουν τη θέση ότι η Αντίσταση του ΕΑΜ υπήρξε επικινδυνότερη από την Κατοχή και για να παρουσιαστεί η ένταξη στα Τάγματα Ασφαλείας ως μικρότερο κακό από το ΕΑΜ.[21]
Σύγχρονη πραγμάτευση[επεξεργασία]
Υποστηρικτές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ θεωρούν ότι αυτές οι εκδηλώσεις βίας οφείλονται κυρίως στις προσωπικότητες και των ιδιαίτερο ζήλο τοπικών στελεχών του ΕΑΜ.[22] Αντίθετη άποψη έχει ο Στάθης Καλύβας, ο οποίος πιστεύει ότι η "ερυθρά τρομοκρατία" ήταν κεντρικά οργανωμένη, και εκτελούνταν από τα τοπικά όργανα του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, και είχε έντονα χαρακτηριστικά γραφειοκρατικού μηχανισμού με καταμερισμό εργασίας.[23] Ορισμένοι ιστορικοί έχουν κάνει κριτική σε αυτή τη θεώρηση, αναφέροντας μεθοδολογικά λάθη και αμφισβήτηση των δεδομένων που χρησιμοποίησε ως στρατευμένα.[24] Ο Ηλίας Νικολακόπουλος γράφει ότι η αμφιλεγόμενη καταμέτρηση των νεκρών της Αργολίδας από τον Καλύβα δεν μπορεί να γενικευθεί σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ότι «η «κόκκινη βία» ... δεν αποτελούσε την κυρίαρχη μορφή της εαμικής παρουσίας», αλλά η γενίκευση αυτή αποτελεί απλουστευτική ερμηνεία, κατά «παραβίαση των βασικών θέσεων» που επικαλείται ο Καλύβας, ενώ η συνολική ερμηνεία που επιχειρεί αποσυνδέει τα γεγονότα από το γενικότερο ιστορικό πλαίσιο του Β' Παγκοσμίου πολέμου.[25] Σε άρθρο τους στη βρετανική εφημερίδα Guardian, οι δημοσιογράφοι Ed Vulliamy και Έλενα Σμίθ έγραψαν ότι και το ΕΑΜ και αργότερα ο ΔΣΕ συμμετείχαν στο πλαίσιο των αντεκδικήσεων και στην λεγόμενη "ερυθρά τρομοκρατία". Ο Μανώλης Γλέζος, πρώην μέλος του ΚΚΕ, διατύπωσε ότι "πραγματοποιήθηκαν δολοφονίες" στο πλαίσιο αντεκδικήσεων, όμως η κομματική γραμμή ήταν να μην σκοτωθούν άμαχοι.[26]
Αντεκδικήσεις σε άλλες χώρες[επεξεργασία]
Η βία που άσκησε η Αριστερά στην Ελλάδα εκείνη την εποχή έχει ερευνηθεί λιγότερο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, π.χ. σε Γαλλία και Ιταλία.[27] Σε ορισμένες άλλες ευρωπαϊκές χώρες που υπέστησαν λιγότερες καταστροφές κατά τη ναζιστική κατοχή, σημειώθηκαν εκτεταμένα φαινόμενα αντεκδικήσεων πάνω από 10.000 εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες στη Γαλλία (με πληθυσμό τότε περίπου 40 εκατομμύρια[28]) πριν εγκατασταθούν οι κυβερνητικές δυνάμεις και 15.000 στην Ιταλία, ενώ στις Βρυξέλλες λιντσαρίστηκαν δημόσια 265 άνθρωποι.[29] Ωστόσο, ο Στάθης Καλύβας διαχωρίζει την έννοια της "τρομοκρατίας" από τη "βία". Σημειώνει ότι ο τρόμος δεν σημαίνει απαραίτητα πολλή βία, αλλά αν είναι επιτυχημένος παράγει λίγη βία.[30]
Δείτε επίσης[επεξεργασία]
Παραπομπές[επεξεργασία]
- ↑ Καλύβας, Mazower, 2001, p. 27
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 105
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 103
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 103
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 108
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 108
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Dimitris Kousouris, "L'histoire des procès des collaborateurs en Grèce (1944-1949)", Presses de l’Inalco, 10 Ιαν 2018, σ. 94
- ↑ Κωστόπουλος 2005, σελ. [178].
- ↑ Baerentzen 1984, σελ. 157.
- ↑ Clogg 2012, σελίδες 219-221.
- ↑ Καλύβας, Mazower, 2001, p. 27
- ↑ Baerentzen 1984, σελ. 171.
- ↑ Baerentzen 1984, σελ. 170-1.
- ↑ Λυμπερατος, Μιχαλης Π (1 Ιανουαρίου 2005). «Η ΕΝΝΟΙΑ TOΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ». Μνήμων 27 (0): 181–214. doi:. http://dx.doi.org/10.12681/mnimon.816. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2021. «σύνδεσμος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στην Κατεχόμενη Ελλάδα».
- ↑ Καλύβας, Mazower, 2001, p. 27
- ↑ 16,0 16,1 Script error: No such module "citation/CS1".
- ↑ Script error: No such module "citation/CS1".
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 117
- ↑ Καλογριάς, 2015, σελ. 118
- ↑ Καλλιανιώτης, 2007, σελ. 418
- ↑ Κωστόπουλος 2005, σελ. 115-6, 129-31, 165
- ↑ Mazower, 1993, σελ. 113
- ↑ Καλύβας 2001, σελίδες 155, 156, 161.
- ↑ Η «κόκκινη» και η «μαύρη» βία, Χάγκεν Φλάισερ ανακτήθηκε 3/3/2014
- ↑ Νικολακόπουλος, Ηλίας (22-05-2004). «H κόκκινη βία και ο εξαγνισμός των δωσιλόγων». Τα Νέα. http://ellinikosemfilios.blogspot.com/2012/04/h.html.
- ↑ Ed Vulliamy, Helena Smith, Athens 1944: Britain’s dirty secret, The Guardian: "There is no claim that ELAS, or the Democratic Army of Greece which replaced it, were hapless victims. There was indeed a “Red Terror” in response to the onslaught, and on the retreat from Athens, ELAS took some 15,000 prisoners with them. “We did some killing,” concedes Glezos, “and some people acted out of revenge. But the line was not to kill civilians."
- ↑ Καλύβας, Mazower, 2001, p. 27
- ↑ statista.com
- ↑ Savage Continent: Europe in the Aftermath of World War II, Keith Lowe
- ↑ Καλύβας 2001, σελ. 156
Βιβλιογραφία[επεξεργασία]
- Baerentzen, Lars (1984). «H λαϊκή υποστήριξη του ΕΑΜ στο τέλος της Κατοχής». Μνήμων 9: 157-173. doi:. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/mnimon/article/view/7969/7766.
- Καλλιανιώτης Αθανάσιος, Οι πρόσφυγες στη Δυτική Μακεδονία (1941 - 1946), 2007
- Καλογριάς, Βάιος (Δεκ. 2015). «Collaborationism and «Red Terror» in Greek Macedonia, 1943-1944» (στα αγγλικά). Qualestoria 2. ISSN 0393-6082. http://hdl.handle.net/10077/21224. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτ. 2018.
- Καλύβας, Στάθης N. (2001). «Red Terror: Leftist Violence during the Occupation». Στο: Mazower, Mark, επιμ. After the War Was Over: Reconstructing the Family, Nation, and State in Greece, 1943-1960.. doi:. https://stathiskalyvas.files.wordpress.com/2017/03/red-terror-leftist-violence-during-the-occupation.pdf. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτ. 2018.
- Script error: No such module "citation/CS1".
- Script error: No such module "citation/CS1".
This article "Ερυθρά τρομοκρατία (Ελλάδα)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Ερυθρά τρομοκρατία (Ελλάδα). Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
|
This page exists already on Wikipedia. |
