Ολοκληρωτικός καπιταλισμός
Με τον όρο "Ολοκληρωτικός καπιταλισμός" (αγγλικά: totalitarian capitalism) ονομάζει ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας Γιώργος Λιοδάκης το σημερινό στάδιο μετεξέλιξης του καπιταλισμού, το οποίο και έχει επιγραμματικά τα παρακάτω χαρακτηριστικά: i. Είσοδος των νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία (αυτοματοποίηση, ψηφιοποίηση) με αποτέλεσμα την μεγέθυνση απόσπασης και της άμεσης και της έμμεσης υπεραξίας, ii. Ουσιαστική υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο με ταυτόχρονη εμπορευματοποίηση όλων των πεδίων ζωής και δραστηριοτήτων του ανθρώπου όπως και του ανθρώπινου σώματος, iii. Επέκταση της πίστωσης προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κρίσεις επενδύσεων λόγω πτώσης του μέσου ποσοστού κέρδους, iv. Αυταρχικοποίηση του πολιτικού συστήματος (κοινοβουλευτικός ολοκληρωτισμός).[1]
Ανάλογες θεωρήσεις με αυτή του Γιώργου Λιοδάκη έχουν διατυπώσει και άλλοι αξιόλογοι σύγχρονοι επιστήμονες, μαρξιστές και μη.[2][3][4][5] Κάποιοι από αυτούς χρησιμοποιούν τον όρο "αυταρχικός καπιταλισμός" (ο Σλάβοϊ Ζίζεκ για παράδειγμα),[6] ή/και "ύστερος καπιταλισμός", ενώ άλλοι χρησιμοποιούν τον όρο "κατασκοπευτικός καπιταλισμός".[7] Στην Ελλάδα η πολιτική οργάνωση που ταυτίζεται περισσότερο με μια μορφή της θεώρησης αυτής είναι το ΝΑΡ.[8]
Σύμφωνα με την συγκεκριμένη θεώρηση, οι απαρχές της μετάβασης του καπιταλισμού στο στάδιο του ολοκληρωτικού καπιταλισμού εντοπίζονται κατά τη διάρκεια έναρξης της παγκόσμιας πετρελαϊκής κρίσης στις αρχές της δεκαετίας του '70. η κρίση αυτή χαρακτηρίστηκε από έντονα φαινόμενα υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων ("λιμνάζοντα" κεφάλαια) σε συνδυασμό με υπερσυσσώρευση στο πεδίο της κατανάλωσης, μέσω προϊόντων που δεν μπορούν να πωληθούν.[9]
Η κατάσταση αυτή οδήγησε στην απότομη μείωση του "μέσου ποσοστού κέρδους" με αρνητικά αποτελέσματα στην κερδοφορία του κεφαλαίου, συνεπώς και στις επενδύσεις στον παραγωγικό τομέα αφού αυτές κρίθηκαν ασύμφορες. Η προσπάθεια σε παγκόσμιο επίπεδο των ηγετικών κύκλων του κεφαλαίου για την υπέρβαση αυτής της κρίσης, σηματοδότησε και τη μετάβαση στο νέο στάδιο του καπιταλισμού.[10]
Χαρακτηριστικά[επεξεργασία]
Ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, χαρακτηρίζεται από σημαντικές μεταβολές σε σχέση με το προηγούμενο ιμπεριαλιστικό στάδιο τόσο στο επίπεδο της κοινωνίας, όσο και στο πεδίο της παραγωγής. Μια πρώτη σημαντική μεταβολή που σηματοδοτεί το πέρασμα του καπιταλισμού στο νέο στάδιο του "ολοκληρωτικού", είναι η είσοδος των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή (ηλεκτρονική, βιογενετική κλπ). Η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών οδήγησε σε μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, συνεπώς σε δραματική αύξηση απόσπασης της σχετικής υπεραξίας κάτι που δεν υπήρχε προηγουμένως.[11]
Σε συνδυασμό με την παραπάνω μεταβολή, παρατηρούμε και μια δεύτερη εξίσου σημαντική: Είναι η επιβολή του νεοφιλελευθερισμού ως ηγεμονικής αντίληψης στην οικονομία και συνολικά στην κοινωνία. Η επιβολή αυτή επέτρεψε την σταδιακή συρρίκνωση των εργασιακών δικαιωμάτων, την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και τις ιδιωτικοποιήσεις. Ως αποτέλεσμα παρατηρήθηκε η αύξηση απόσπασης και της ονομαζόμενης απόλυτης υπεραξίας η οποία προήρθε από την αύξηση των ωρών εργασίας, των ημερών εργασίας και την συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας.[12][13]
Η διπλή διαδικασία της αύξησης στην απόσπαση της σχετικής και της απόλυτης υπεραξίας εντός της παραγωγής, είναι το πρώτο χαρακτηριστικό γνώρισμα της μετάβασης του καπιταλισμού στο νέο στάδιο.
Με αυτόν τον τρόπο έγινε κατορθωτή η προσωρινή ανάταξη του μέσου ποσοστού κέρδους, επιτρέποντας στο κεφάλαιο να αντιμετωπίσει την πρώτη εμφάνιση της κρίσης (κρίση των πετρελαίων), στις αρχές της δεκαετίας του '70. Για να γίνει κατορθωτή η εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στις χώρες όπου πρωτοεφαρμόστηκαν (Χιλή, ΗΠΑ, Μ. Βρετανία) οι τότε κυβερνήσεις του δικτάτορα Αουγούστο Πινοσέτ, του Ρόναλντ Ρήγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ αντίστοιχα, ήρθαν σε σφοδρή σύγκρουση με τα συνδικάτα προχωρώντας σε σκληρή καταστολή πολλών απεργιακών αγώνων. Κάτι που σήμερα ως μοντέλο άσκησης πολιτικής γενικεύεται σε όλες σχεδόν τις καπιταλιστικές χώρες.[14]
Το δεύτερο βασικό γνώρισμα του νέου σταδίου ανάπτυξης και κρίσης του καπιταλισμού, είναι η τάση γενίκευσης της ουσιαστικής υπαγωγής της εργασίας στο κεφάλαιο και μέσω αυτής όλης της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτό εξηγείται ως εξής: Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, τμήματα της εργασίας (χειρωνακτικές εργασίες στην ύπαιθρο αλλά και στην πόλη) όπως και πλήθος άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων (ψυχαγωγία, διασκέδαση, καλλιτεχνικές δραστηριότητες κλπ) παρέμενε εκτός της εμπορευματικής σφαίρας.
Εξαιτίας όμως της ραγδαίας τεχνολογικής ανάπτυξης των τελευταίων δεκαετιών, ο καπιταλισμός απέκτησε την δυνατότητα να εμπορευματοποιήσει σχεδόν το σύνολο της ανθρώπινης δραστηριότητας, εντάσσοντάς το στην εμπορευματική σφαίρα παραγωγής και κυκλοφορίας προϊόντων. Τούτο το χαρακτηριστικό του σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, είναι το πλέον επικίνδυνο όσον αφορά το μέλλον του πλανήτη και του ανθρώπου.[15][16]
Η επέκταση της πίστωσης είναι το τρίτο χαρακτηριστικό γνώρισμα της μετάβασης του καπιταλισμού στο νέο στάδιο. Αποτέλεσε μια επίσης παγκόσμια επιλογή των ηγετικών κύκλων του κεφαλαίου για την αντιμετώπιση της πετρελαϊκής κρίσης. Ως αποτέλεσμα είχε, την επέκταση και ηγεμονία της χρηματοπιστωτικής μερίδας του κεφαλαίου σε βάρος του παραγωγικού και εμπορικού κεφαλαίου που επιτεύχθηκε δια μέσω των εξαγορών και των συγχωνεύσεων (διαδικασία που είχε ήδη ξεκινήσει από τις αρχές του 20ου αιώνα).
Η επέκταση όμως της πίστωσης ενώ έδωσε προσωρινή διέξοδο στα λιμνάζοντα κεφάλαια, διαμόρφωσε σε βάθος χρόνου τις περιβόητες "φούσκες" που βλέπουμε σήμερα να καταρρέουν, βαθαίνοντας τελικά ολοένα και περισσότερο την κρίση του καπιταλισμού.
Στο πολιτικό επίπεδο ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός, υπερβαίνει δομικά την φιλελεύθερη αντίληψη για τη δημοκρατία, προς όφελος ενός πολύ πιο αυταρχικού πολιτικού συστήματος, διαμορφώνοντας το τέταρτο χαρακτηριστικό γνώρισμα που σηματοδοτεί την μετάβαση του καπιταλισμού στο νέο στάδιο.[17] Αν για παράδειγμα, τα φασιστικά καθεστώτα του μεσοπολέμου θεωρήθηκαν "εκτροπή" από την πάγια αρχή της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, σήμερα μεταλλάσσεται δομικά η ίδια η κοινοβουλευτική δημοκρατία σε πολύ πιο αυταρχικό μοντέλο διακυβέρνησης (κοινοβουλευτικός ολοκληρωτισμός).[18][19][20][21]
Τέλος, ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός ενσωματώνει σε νέο επίπεδο ορισμένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του προηγούμενου ιμπεριαλιστικού σταδίου όπως είναι οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις,[22] η σχέση υπεροχής ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα και την περιφέρεια προς όφελος των πρώτων, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου στη μορφή των πολυεθνικών/πολυκλαδικών μονοπωλίων ή/και κλάστερ.[23][24][25]
Παραπομπές[επεξεργασία]
- ↑ George Liodakis: Totalitarian capitalism
- ↑ Σταύρος Μαυρουδέας: "Στάδια της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Eίναι εν εξελίξει ένα νέο στάδιο της σήμερα;"
- ↑ Jean Peyrelevade:“Le capitalisme total” ed. Seuil, 2005
- ↑ George Monbiot: Totalitarian capitalism
- ↑ Θόδωρος Σταυρόπουλος, περιοδικό ΘΕΣΕΙΣ: Ο Λένιν και ο κρατικός καπιταλισμός
- ↑ Σλάβοϊ Ζίζεκ: Ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός είναι το μέλλον μας;
- ↑ Shoshana Zuboff: Τι είναι και τι θέλει ο κατασκοπευτικός καπιταλισμός εκδ. Καστανιώτη, Ιούλιος 2020
- ↑ ΝΑΡ: Η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία. Νέο στάδιο ανάπτυξης και κρίσης του καπιταλισμού
- ↑ Γιώργος Τριανταφυλλόπουλος: Προς τον ολοκληρωμένο και ολοκληρωτικό καπιταλισμό Scribd, σ. 2-9
- ↑ Πέτρος Παπακωνσταντίνου: Το χρυσούν παραπέτασμα και η γέννεση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού pdf, σ. 364-372
- ↑ Νίκος Μαρκάτος: Παγκοσμιοποίηση,Τεχνολογία, Οικονομία: Ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός θα σημάνει το 'τέλος της Ιστορίας';
- ↑ Πέτρος Παπακωνσταντίνου: Η γέννεση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού pdf, σ. 111-126
- ↑ Χρήστος Λάσκος: Τέλος του νεοφιλελευθερισμού;
- ↑ Π. Παπακωνσταντίνου: Η γέννηση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού pdf, σ. 169-201
- ↑ Maurice Curie: Ο ολοκληρωτικός φιλελευθερισμός, Συλλογικό με τίτλο "Η μαύρη Βίβλος του καπιταλισμού" εκδ. Λιβάνη, pdf, σ. 15-24
- ↑ Shoshana Zuboff: Τι είναι και τι θέλει ο κατασκοπευτικός καπιταλισμός εκδ. Καστανιώτη, Ιούλιος 2020
- ↑ Jean Peyrelevade: “Le capitalisme total”
- ↑ Shoshana Zuboff: Τι είναι και τι θέλει ο κατασκοπευτικός καπιταλισμός εκδ. Καστανιώτη, Ιούλιος 2020
- ↑ Χρήστος Μιάμης: Κατάσταση πολέμου
- ↑ Σλάβοϊ Ζίζεκ: Η έκλειψη της Δημοκρατίας
- ↑ Πέτρος Παπακωνσταντίνου: «Η εποχή του φόβου», εκδ. «Λιβάνης», 2005
- ↑ Δημήτρης Γρηγορόπουλος: Η σχέση εθνικού και ταξικού στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό
- ↑ Γιώργος Πισίνας: Ιμπεριαλισμός, η φύση του και η ιστορική του εξέλιξη pdf, σ. 33-39
- ↑ Δημήτρης Αργυρός: ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ, ΕΕ, ΛΑΪΚΟ/ΕΡΓΑΤΟΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
- ↑ Ντέϊβιντ Χάρβεϊ: «Ο νέος ιμπεριαλισμός», εκδ, «Καστανιώτης», 2006
This article "Ολοκληρωτικός καπιταλισμός" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Ολοκληρωτικός καπιταλισμός. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.
