📝Create a new article
🏭Create a company page
🇬🇧 - in english
🇫🇷 - en français (FR)
🇵🇹 - em português (PT)
🇩🇪 - in deutsch (DE)
🇯🇵 - 日本語で (JA)

You can edit almost every page by Creating an account. Otherwise, see the FAQ.

Ιστορία του αναρχισμού

Από EverybodyWiki Bios & Wiki
Μετάβαση σε:πλοήγηση, αναζήτηση


Η ιστορία του αναρχισμού ξεκινά με την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη.[ασαφές]

Προϊστορία[επεξεργασία]

Οι περισσότεροι σύγχρονοι ανθρωπολόγοι συμφωνούν ότι για τη μεγαλύτερη περίοδο πριν την καταγεγραμμένη ιστορία, η ανθρώπινη κοινωνία ζούσε χωρίς τάξεις ή πολιτικούς θεσμούς.[1] Σύμφωνα με τον Harold Barclay, πολύ πριν ο Αναρχισμός εμφανιστεί ως διακριτή προοπτική για την ανθρωπότητα, οι άνθρωποι ζούσαν σε αυτοκυβερνώμενες κοινωνίες χωρίς κάποια πολιτική τάξη[2]. Μόνο μετά την άνοδο των ιεραρχικών κοινωνιών οι αναρχικές ιδέες διαμορφώθηκαν ως κριτική απάντηση και απόρριψη των καταναγκαστικών πολιτικών θεσμών και των ιεραρχικών κοινωνικών σχέσεων.[3]

Αρχαία εποχή[επεξεργασία]

Αρχαία Ελλάδα[επεξεργασία]

Ενώ στην αρχαία Ελλάδα δεν αναπτύχθηκε αναρχικό κίνημα, οι θεμελιώδεις ιδέες της αναρχίας - πίστη στην φρονιμάδα του ανθρώπου, την επιθυμία για ατομική ελευθερία, και την απέχθεια κατά της κυριαρχίας.[4]

Στην αρχαία Ελλάδα, η λέξη αναρχία, είχε όπως και σήμερα διπλή χροιά, μια θετική και μια αρνητική. Η κυρίαρχη πολιτική εντύπωση ήταν πως η δικαιοσύνη και ο πολιτισμένος τρόπος ζωής μπορεί να υπάρχει μόνο εντός του κράτους, μια άποψη με χαρακτηριστικούς υποστηρικτές τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.[5] Ωστόσο αναπτύχθηκαν σχολές φιλοσοφίας, όπως οι Επικουρικοί, κυνικοι, Στωϊκοί και άλλοι φιλόσοφοι, που είχαν αμφισβητήσει τον ρόλο του κράτους και ζητούσαν την αυτονομία του ανθρώπου.

Σωκράτης[επεξεργασία]

Η θέση ότι ο Σωκράτης είχε ελευθεριακές ιδέες βασίζεται στην επιμονή του να ισχυρίζεται πως ο κάθε άνθρωπος μπορεί να σκεφτεί από μόνος του καθώς και να εξετάζει τις αρχές. Είναι ο πρώτος που τονίζει την κοινωνική σημασία της κριτικής και της συζήτησης. Το 399 ΠΚΕ καταδικάστηκε σε θάνατο για αθεϊσμό και διαφθορά των νέων επειδή αμφισβητούσε τις παραδοσιακές πεποιθήσεις υπό το φως της λογικής, ακόμη ενάντια στις απόψεις των αρχών ή της πλειοψηφίας. Ο Σωκράτης επέμενε στην υπεροχή της ανθρώπινης συνείδησης, η οποία δεν θα έπρεπε να υποκύψει σε άλλες αρχές, δηλαδή να πράξει ο άνθρωπος κατά της βούλησης του. [6]

Επικούρειοι[επεξεργασία]

Ο Αρίστιππος ίδρυσε την επικούρεια σχολή ή αλλιώς την κυρηναϊκή (ηδονιστική). Όπως έλεγε στον Σωκράτη, του οποίου ήταν μαθητής, δεν ήθελε να ήταν ούτε στην τάξη που κυβερνούσε, ούτε στην τάξη την οποία κυβερνούσαν. Δίδασκε πως η ηδονή ήταν το ανώτερο αγαθό και πως κάποιος δεν έπρεπε να παραχωρήσει την ελευθερία του στο κράτος. Η κόρη του Αρετή, υιοθέτησε τις απόψεις του, και τις μετέφερε στον γιο της, τον Αρίστιππο τον νεότερο. [7]

Κυνικοί[επεξεργασία]

Οι κυνικοί πλησίασαν περισσότερο από όλες τις άλλες σχολές στον αναρχισμό. [8] O ιδρυτής της κυνικής σχολής ήταν ο Αντισθένης, φίλος του Σωκράτη, ο οποίος επιθυμούσε «επιστροφή στη φύση» και έκανε διαλέξεις σε ανοικτούς χώρους όπου έλεγε πως δεν θα έπρεπε να υπάρχει κυβέρνηση, ιδιοκτησία ή οργανωμένη θρησκεία. Διάσημος κυνικός ήταν ο Διογένης, μαθητής του Αντισθένη. Ο Διογένης αναζητούσε την ηθική ελευθερία και από τον πόθο και τον φόβο, ενώ ενδιαφερόταν για τη φύση της ηθικής.[9]


Ο Διογένης, και οι κυνικοί απέρριπταν τον Νόμο, ο οποίος ήταν θεμελιώδους σημασίας για τους Έλληνες τότε, και επεδίωκαν να ζουν σύμφωνα με τη Φύση[lower-greek 1]. Οι κυνικοί λοιπόν αρνούνταν το δικαίωμα της εξουσίας να καθορίσει τα όρια των πράξεων τους.[10] Ο Διογένης διακήρυττε: «καταστρέψτε το νόμισμα» και μέσα από αυτή τη φράση, καθώς το νόμισμα σχετίζεται με τον νόμο, εξαπέλυε μια γενική επίθεση εναντίον στις κατεστημένες αξίες σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. O Διογένης πρότεινε πλήρη απόρριψη των κοινωνικών αρχών. .[11] Σύμφωνα με τον Διογένη, η ελευθερία ήταν διδακτική από μόνη της. Ο Ferraro εκτιμά πως οι ιδέες τους ήταν ηθικολογικές περισσότερο (καθώς αν εφαρμόζονταν θα οδηγούσαν στην κοινωνική ευδαιμονία) και μοιάζουν αρκετά με τις ιδέες του αναρχισμού του 19ου αιώνα, όπως του Κροπότκιν, Μπακούνιν και Μαλατέστα.[12] Ο Peter Marshall τον θεωρεί ένα από τους μεγάλους πρωτοπόρους του αναρχισμού καθώς είχε εξαπολύσει επίθεση σε όλα τα έθιμα της εποχής του, τους κανόνες και τους νόμους.[13]

Στωικοί[επεξεργασία]

Οι ιδέες του Ζήνωνα, του ιδρυτή της στωικής σχολής έχουν παρομοιαστεί με τις αναρχικές, παρόλο που ο ίδιος δεν αυτοχαρακτηρίστηκε ποτέ ως τέτοιος.[14] Ο Ζήνωνας, ο οποίος είχε επηρεαστεί από τους κυνικούς, περιέγραψε το όραμα του για την κοινωνία περίπου στο 300 ΠΚΕ.[15] Στην Πολιτεία του ο Ζήνωνας υπερασπίζεται ένα είδους αναρχισμό όπου οι κρατικοί θεσμοί δεν έχουν ρόλο. Για τον Ζήνωνα οι νόμοι της φύσης είχαν μεγαλύτερη αξία από τους νόμους της ανθρώπινης πολιτείας. Η σκέψη του κατέληγε σε ένα κοσμοπολίτικο, διεθνιστικό, ορθολογισμό και εγκαλιταριανισμό. [16]

Σύμφωνα με τον Ρώσο αναρχικό του 20ου αιώνα Πιετρ Κροπότκιν, ο Ζήνωνας ήταν η καλύτερη δύναμη της αναρχικής φιλοσοφίας στην αρχαία Ελλάδα. Ο Ζήνων σύμφωνα με τον Κροπότκιν, αποκήρυξε την παντοδυναμία του κράτους, την παρέμβαση και έλεγχο του επί της κοινωνίας και υπερασπίστηκε την κυριαρχία που πρέπει να έχει ο ηθικός κώδικας του ατόμου. Στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία, η άποψη του Ζήνωνα για ελεύθερη κοινότητα χωρίς κράτος είναι σε άμεση αντίθεση με το όραμα του Πλάτωνα για την ιδεατή πολιτεία. Ο Ζήνων, όπως και οι σημερινοί αναρχικοί πίστευε πως αν οι άνθρωποι ακολουθούν τα ένστικτα τους, δεν έχουν καμιά ανάγκη για δικαστήρια, ναούς, αστυνομίες ή και χρήματα. Πάντως, μόνο αποσπάσματα από τα έργα του Ζήνωνα έχουν διασωθεί.[14]

Και άλλοι αρχαίοι Ελληνες φιλόσοφοι και πολιτικοί υποστήριξαν την ιδέα της αναρχίας- αν και υπήρξαν μειονότητα. Ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος απεχθανόταν το Κράτος και ζητούσε το ξεπέρασμα του, το ίδιο και ο Αντιφών. Σύμφωνα με τον Max Nettlau, ήταν η πρώτη σαφής έκφραση της ανθρώπινης ελευθερίας που ένιωσε ενήλικη και λυτρωμένη από τα δεσμά της εξουσίας.[17]

Διογένης από την Σινώπη υποστήριζε τις αναρχικές μορφές κοινωνίας

Αντιγόνη[επεξεργασία]

Στην αρχαία Ελλάδα υφίστατο η διάκριση μεταξύ των ανθρώπινων και των θεϊκών ή φυσικών νόμων. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται εντός του έργου του Σοφοκλή, Αντιγόνη.[18] Σύμφωνα με τον Henry Nevinson, η τραγωδία της Αντιγόνης αποτελεί ένα αναρχικό δράμα. Δίπλα στην Αντιγόνη, η οποία εμφανίζεται αποφασισμένη να προχωρήσει στην εξέγερση της, υπάρχει η λογική Ισμήνη με επιχειρήματα για να μην κάνει τίποτα, ο καλοπροαίρετος Χορός, που αποτελείται από ανθρώπους συνετούς και ο Κρέοντας ο οποίος είναι ο τυπικός «σκλάβος του νόμου», υπόδειγμα κυβερνήτη χωρίς ίχνος νεποτισμού, ο οποίος ανησυχεί για το ενδεχόμενο ακυβερνησίας. Η Αντιγόνη όμως προσφεύγει στους αρχέγονους νόμους της τιμιότητας, οι οποίοι δεν περιορίζονται από την πανοπλία των φραγμών που θέτουν οι κυβερνήτες.[19]

Αρχαία Κίνα[επεξεργασία]

O Ταοϊσμός ο οποίος αναπτύχθηκε στην αρχαία Κίνα, έχει ορισμένα αναρχικά χαρακτηριστικά. Ο ταοϊσμός εμφανίστηκε στην Κίνα το 300ΠΚΕ, και σχετίζεται με τον Lao Zi (or Tzu), μια μυθική προσωπικότητα που έζησε τον 6ο αιώνα ΠΚΕ. Ο ταοϊσμός βασίζεται στη φιλοσοφία του στη μη-κυβέρνηση, και η συμβουλή προς του άρχοντες είναι να μην άρχουν. Το κατά πόσο μπορεί να θεωρηθεί αναρχική μια τέτοια θέση είναι αμφιλεγόμενο. Ένας ταοϊστής φιλόσοφος αργότερα, ο Ruanji (or juan Chi, 210-263 ΚΕ) έγραψε: «όταν εμφανίζονται οι κυβερνήτες, εμφανίζεται και η τυραννία, όταν οι επίσημοι θεσμοθετούνται, γεννιούνται κλέφτες.»[20]

Μεσαίωνας[επεξεργασία]

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, δεν ήταν εφικτή η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και ορθολογικού ελευθεριακού ρεύματος. Μεταξύ των διαφόρων αιρέσεων, οι οποίες έκαναν την εμφάνισή τους στη διάρκεια της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, αξίζει να σημειωθεί εκείνη των «Αδελφών του Ελεύθερου Πνεύματος» στη Γαλλία, οι οποίοι εφάρμοσαν εντός της κοινότητάς τους μια προγενέστερη εκδοχή του κομμουνισμού, ωστόσο υπήρξαν θύματα διωγμών από την Ιερά Εξέταση. Όμως, οι παραδόσεις τους διασώθηκαν, κυρίως στις περιοχές της Ολλανδίας και της Φλάνδρας. Πιστεύεται πως η αίρεση των «ακόλαστων» της Αμβέρσας προήλθε από την προηγούμενη αίρεση, καθώς και οι Klompdraggers, αίρεση χρονολογούμενη στον 16ο αιώνα. Διάφοροι λόγιοι κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα συνέγραψαν έργα υπέρ της απελευθέρωσης, όπως ο Γάλλος μοναχός Φρανσουά Ραμπελαί και ο Ετιέν ντε λα Μποετί. Ωστόσο, παρά το γεγονός πως υφίσταντο υμνολογίες υπέρ της ελευθερίας και εναντίον της οποιασδήποτε μορφής εξουσίας, δεν υπήρχε οποιαδήποτε μορφή οργανωμένου κινήματος το οποίο να εξέφραζε την πίστη του στην Ελευθερία.[21]

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, υπήρξαν κατά διαστήματα ορισμένα θρησκευτικά κινήματα - χαρακτηρισμένα ως αιρετικά - τα οποία απέρριπταν την υλική και φθαρτή ζωή, ενώ, ορισμένοι, τα συνδέουν ιστορικά με ορισμένες μορφές αναρχισμού. Ενώ ο αναρχισμός, είναι παιδί του ορθολογισμού του 18ου αιώνα και βασίζεται στην πεποίθηση ότι η φύση του ανθρώπου είναι λογική, φαίνεται πως αυτή είναι μόνο μια τάση του. Η άλλη τάση μπορεί να προσδιοριστεί ως θρησκευτική και συνδέει τους αναρχικούς με τους εξτρεμιστές αιρετικούς προηγούμενων αιώνων. Η συγκεκριμένη σύγκρουση μεταξύ των δύο αυτών τάσεων κατέστησε τον αναρχισμό να παρουσιάζεται ως αντιφατικός, όμως, ταυτόχρονα, του προσέφερε παγκόσμια απήχηση.[22]

Ντίγκερς[επεξεργασία]

To πρώτο παράδειγμα πολιτικά ενσυνείδητου αναρχισμού μπορεί να ανιχνευτεί στα μέσα του 17ου αιώνα, στην Αγγλία, όταν τον Απρίλη του 1649, ο Gerrard Winstanley[lower-greek 2] και άλλοι 40 ίδρυσαν μια πρωτο-αναρχική, αγροτική κοινότητα στο Σάρρεϊ. Ήταν οι ντίγκερς (diggers) μια ριζοσπαστική αριστερή ομάδα η οποία δήλωνε πως ο σκοπός τους ήταν να εργαστούν και να θέσουν τα θεμέλια να κάνουν την Γη, κοινό θησαυρό για όλους.[23]O Winstanley έγραφε τότε πως η ελευθερία θα βοηθήσει τον άνθρωπο να αλλάξει τον κόσμο και πίστευε πως η ικανότητα του ανθρώπου να σκεφτεί λογικά και να οργανώσει μόνος του την ζωή του, αφαιρούσε την αναγκαιότητα αρχόντων. [24] Μαζί με το κράτος, οι Ντίγκερς απέρριπταν και την διαβρωτική ιδέα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.[25]

Μετά από ένα χρόνο συνεχούς παρενόχλησης από γειτονικούς γαιοκτήμονες, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη γη τους, αφού έχασαν σε μια δίκη στην οποία δεν είχαν δικαίωμα να μιλήσουν. .[26][27][28]

Από τον διαφωτισμό εως τον 18ο αιώνα[επεξεργασία]

Στην Ευρώπη[επεξεργασία]

Αρκετοί διορατικοί φιλόσοφοι ανέλυσαν τον κρατικισμό από τον 17ο αιώνα, και κατέληξαν σε τυπικά αναρχικά συμπεράσματα, όπως ο Ντιντερό και ο Edmund Burke στο έργο του ‘’«A vindication of Natural Society»’’. Άλλοι που άσκησαν κριτική ήταν οι William Harris, Mathias Knutsen, ο μοναχός Dom Deschamps , ο Α.F.Doni, o Μοντεσκιέ (τρωγλοδύτες), ο C.F.Rebmann και άλλοι. Ο Sylvain Marechal από το Παρίσι στα έργα του διατύπωσε τον Αναρχισμό χρησιμοποιώντας το παράδειγμα μιας αρχαϊκής ποιμενικής κοινότητας. Επίσης, ο ίδιος προπαγάνδισε με πάθος την αθεΐα και παρουσίασε τους βασιλιάδες εξόριστους σε ένα νησί να αλληλοσπαράζονται. Οι φιλόσοφοι Φίχτε και Κράουζε σε ορισμένα σημεία θα υποστηρίζουν την ιδέα της απόλυτης ελευθερίας. Μια πρώτη εφαρμογή των ανθρωπιστικών και εξισωτικών ιδεών βρίσκεται στη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, του οποίου ο Ζαν Ζακ Ρουσό υπήρξε ο εμπνευστής. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από την Ελβετία και Γερμανία. Οι Γερμανοί ‘’Διαφωτιστές’’ (Weishaupt) αναγνώρισαν ως τελικό σκοπό τους την κοινωνία χωρίς εξουσία. O Gabriel Faigny έγραψε την ουτοπία του. Οι βαθιές αντιεξουσιαστικές ιδέες, η άρνηση της ιδέας της κυβέρνησης, οι προσπάθειες να περιοριστούν ή εξαλειφθούν οι ρόλοι της εξουσίας στην εκπαίδευση, τις σεξουαλικές σχέσεις, τις κοινωνικές υποχρεώσεις, δεν πέρασαν απαρατήρητα από τους προοδευτικούς του 18ου αιώνα. Οι ουμανιστές από διάφορες χώρες πρόβαλα την ιδέα της εξασθένισης ή της ολοκληρωτικής εξαφάνισης της κυβέρνησης. Οι Hender, Condorcet, Wollstonecraft και ο Σέλλεϊ κατανόησαν πως το μέλλον οδηγείται προς τον εξανθρωπισμό της ανθρωπότητας και άρα ο κυβερνητισμός ήταν περιττός. Αυτή ήταν η κατάσταση παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης. [29]

Μετά το 1789, οι ελευθεριακές ιδέες παρήκμασαν στη Γαλλία και διατηρήθηκε στη θέση τους ένας μετριοπαθής, σχεδόν συντηρητικός φιλελευθερισμός. Η Γαλλική επανάσταση δεν προσέφερε τίποτα στην ελευθεριακή υπόθεση, εκτιμά ο Μαξ Νετλάου. Σύμφωνα με τον Νεττλάου, η γαλλική επανάσταση κατέληξε σε ένα συνονθύλευμα ελευθερίας και εξουσίας, ένα σύστημα πλειοψηφικό, συνταγματικό ή δημοκρατικό. Ο εύθραυστος Κρατισμός του παλιού καθεστώτος αντικαταστάθηκε από έναν ευέλικτο και αυστηρό κρατισμό. Ο παλιός μιλιταρισμός έδωσε την θέση του στον σύγχρονο μιλιταρισμό.[30]

Λίγο μετά την Γαλλική επανάσταση, ο Ουίλιαμ Γκοντγουϊν εξέδωσε το μνημειώδες αντιεξουσιαστικό του έργο στην Αγγλία, τον Φεβρουάριο του 1793, το «Έρευνα πάνω στην Πολιτική δικαιοσύνη και η επίδραση της στην γενική αρετή και ευτυχία»[lower-greek 3]. Ο Γκόντγουιν διερεύνησε την ηθική συμπεριφορά των ατόμων και τον ρόλο των κυβερνώντων, και κατέληξε πως δεν μπορεί να είναι παρά ολέθρια καταστροφικός. Ο Γκόντγουϊν είχε προσπαθήσει να εφαρμόσει συνθήκες πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης, αποσκοπώντας να δοθεί στο άτομο περισσότερη ελευθερία και δυνατότητα να αποκτήσει τ μέσα για την επιβίωση του- και αυτό πρέπει να γίνει εθελοντικά και σίγουρα όχι με εξουσιαστικά μέσα κατευθυνόμενα εκ των άνω [31]

Σε παρόμοια με τον Γκόντγουϊν συμπεράσματα, την ίδια εποχή, είχε καταλήξει και ο καθηγητής Adam Weishaupt. Ο Weishaupt έγραψε το βιβλίο «’’προσφώνηση στους 111 νέους ηγεμόνες’’» με το οποίο απόρριπτε τα κράτη και υπερασπιζόταν την λογική ως «’’μοναδικό κώδικας του ανθρώπινου είδους», όπως πίστευε και ο Γκόντγουϊν, όμως πρόσθετε και το μυστικισμό. Οι δυο τους, συνέβαλαν στην δημιουργία της αντικρατικής θεωρίας του 18ου αιώνα.[32]

Το κράτος όμως άντεξε και αποκαταστάθηκε κατά κάποιο τρόπο. Θεωρήθηκε ικανό να οργανώνει την ανθρώπινη εργασία. Η διείσδυση της εξουσίας στον σοσιαλισμό στάθηκε τροχοπέδη στην ανάπτυξη πολυάριθμων σοσιαλιστικών πρωτοβουλιών όπως του Ρόμπερτ Οουεν, του Σαρλ Φουριέ, Ουϊλιαμ Τόμσον Βικρό Κονσιντεράν και πολλών άλλων. [33]

Ο Ρόμπερτ Όουεν, γνώστης του έργου του Γκόντγουιν, με γνώσεις στον οικονομικό και βιομηχανικό τομέα, και μεγάλη οικονομική άνεση, είχε δημιουργήσει μια πρωτοποριακή σοσιαλιστική ομάδα, αναζητώντας τρόπους για ισότιμη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων. Την ίδια άποψη υποστήριζε και ο Ουϊλιαμ Τόμσον στο έργο του: ‘’«Μια έρευνα πάνω στις αρχές της διανομής του πλούτου, περισσότερο αποτελεσματικής για την ανθρώπινη ευτυχία, εφαρμοσμένης σε νεότερα συστήματα που προτάθηκαν για την εθελοντική ισότητα του Πλούτου»’’, το οποίο αποτελεί το δεύτερο αγγλικό αντιεξουσιαστικό βιβλίο, αναπτύσσοντας περισσότερο τις ιδέες Γκοντγουιν. Άλλοι ανεξάρτητοι σοσιαλιστές της εποχής ήταν ο John Gray, o Thomas Hodgkin, o William Pare. [34]

Στην Γαλλία διακρίθηκε ο Σαρλ Φουριέ, προσπάθησε να προώθησε επίμονα ένα σοσιαλισμό εθελοντικής συμμετοχής, ο οποίος θα εξελισσόταν σταδιακά στην Αναρχία. Προσπάθησε να τελειοποιήσει τη διάσταση της κάθε εργασίας, κάτι που φαίνεται στα έργα του «Δοκίμιο της οικιακής και αγροτικής Ένωσης» και «Σύνοψη». Ίδιο όραμα διαπνέει και την «Κοινωνική Αποστολή» του Βικτό Κονσιντεράν (Victor Considerant) και άλλων αποκαλούμενων φουριεριστών (πχ Edouard de Pompery), Ελί Ρεκλύ, οι οποίοι έμειναν προσκολλημένοι σε δυο ιδέες: τη συνεργασία και την Κομμούνα, σχηματίζοντας το ρεύμα του Ελευθεριακού Σοσιαλισμό. [35]

Από πρακτικής άποψης, ιδρύθηκαν πολλοί παραγωγικοί συνεταιρισμοΊ από μέλη που διέκοψαν κάθε σχέση με το κράτος. Η αντικρατιστική ιδέα έμεινε ζωντανή στους συνεταιρισμούς για μεγάλο διάστημα. Όμως το επιχείρημα της κατάληψης της εξουσίας μέσω των εκλογών μείωσε επιδέξια την ανεξαρτησία των εργατών από την πολιτική εξουσία.[34]

Στην Αμερική[επεξεργασία]

Μετά την εθνική ανεξαρτησία της βόρειας Αμερικής από την Μεγάλη Βρεταννία (1775-83) επικράτησε μια κυβερνητική νοοτροπία. Το αμερικάνικο σύνταγμα προκαλεί θαυμασμό συγκρινόμενο με τις Ευρωπαϊκές μοναρχίες, αλλά διατηρεί για την εξουσία απεριόριστες δυνατότητες. Στις ανατολικές πόλτίειες καλλιρεγήηκε ενα δημοκρατικό πνεύμα που εξελίχθηκε σε εργατικίστικο σοσσιαλισμό, ωστόσο παρέμεινε υπό την διαχείριση της εξουσίας, ήταν άκαμπτος και κρατικίστικος. Η γρήγορη εκβιομηχανηση που επιτεύχθηκε οδηγησε σύντομα σε μεγάλα αστικά κέντρα στα οποία δημιουργήθηκαν διαφοροι σοσιαλιστικοι και αναρχικοι πυρήνες, οι οποίοι αν και πολυάριθμοι, παρέμειναν στο περιθώριο της κοινωνίας. Τα χαρακτηριστικά του χώρου και των νέων συνθηκων ζωής, επήρέασαν καθοριστικά τους αναρχικούς και συνέβαλαν στην ανάπτυξη του ατομικίστικού αναρχισμού και ώθησε στον ‘’ελευθεριακό ιδεαλισμό’’ όσους είχαν θρησκευτικό συναίσθημα.[36] Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύχθηκαν οι ιδέες της ΄΄ανταλλαγής’’ από τον Ζώσια Γουώρεν, ενώ αξιοσημείωτος είναι και ο Benjamin R. Tucker, ο οποίος ήταν άκαμπτος αντικομμουνιστής.[37]

19ος αιώνας[επεξεργασία]

Γαλλία: Προυντόν, οι ανθρωπιστές και οι αναρχοκομμουνιστές[επεξεργασία]

Η αντιεξουσιαστική κριτική που υπήρχε τον 18ο αιώνα, επανεμφανίστηκε μετά από 50 χρόνια παρακμής στη Γαλλία, το 1840, με τον Πιερ Ζοζεφ Προυντόν. Ο Προυντόν, επικαλούμενoς την αναρχία κατήγγειλε της αδικίες που πηγάζουν από την ύπαρξη της εξουσίας. [38] O Προυντόν, που είναι κυρίως γνωστός για το έργο του «Τι είναι ιδιοκτησία; Έρευνες πάνω στην αρχή του δικαίου και της διακυβέρνησης» (1840), υποστήριζε τον φεντεραλισμό, τον σοσιαλισμό και τον αντιθεολογισμό. Το έργο του βασιζόταν στον ανθρώπινο παράγοντα και τη συνειδητή κοινωνική του δράση, στην πρακτική της ισότητας και της αμοιβαιότητας στο κείμενο του βιβλίου «Netllau, 1999, p=59 » ενώ προέβλεψε και τα δεινά του Εθνικισμού. Ο Προυντόν, από το 1840 εως το 70, ήταν ο μόνος που αντιστάθηκε στις διακηρύξεις του εξουσιαστικού σοσιαλισμού. Η Κομμούνα του Παρισιού, είχε εξουσιαστικές και Φουριερικές καταβολές, αλλά ήταν σίγουρα επηρεασμένη από τον Προυντόν και την άρνηση του Κράτους, αντιπαραθέτοντας στον κρατικισμό, τον φεντεραλισμό.[39]

Επιτυχία θα πρέπει να θεωρηθεί επίσης το ενδιαφέρον που έδειξαν αρκετοί κομμουνιστές για ένα σύστημα με λιγότερη εξουσία. Όπως ο Theodor Dezamy (‘’Κώδικας της κοινότητας’’ 1843), ο Richard Lahautiere, o Brige και άλλοι. Ένα περιοδικό κυκλοφόρησε με μετριοπαθές αλλά αποφασιστικό ύφος με τίτλο «L’ Humanitaire, organe de la science sociale» (ο Ανθρωπιστής, όργανο της κοινωνικής επιστήμης). Τα μέλη του περιοδικού φυλακίστηκαν για παράβαση του περί Τύπου νόμου, αν και το περιεχόμενο δεν θεωρήθηκε ποινικά κολάσιμο. Σε ανακοίνωση της η ομάδα του περιοδικού διακήρυττε ότι υποστήριζε το εξισωτικό κομμουνιστικό δόγμα: την αλήθεια, τον υλισμό, την κατάργηση του γάμου και της οικογένειας. Τα κέντρα διαφθοράς και δεσποτισμού έπρεπε να καταστραφούν, η ανάπτυξη του ανθρώπου θα συνεχιζόταν με την αναρχία. Άλλα εγχειρήματα ήταν το περιοδικό «L’ Humanitaire» (O ανθρωπιστής) -ήταν η πρώτη εκδοτική προσπάθεια για τον ελευθεριακό κομμουνισμό. Μια άλλη ομάδα «Οι φίλοι του Λαού» μάλλον ήταν ρασιοναλιστές και ατομικιστές. Τέλος, μια άλλη παράνομη οργάνωση ήταν οι «υλιστές κομμουνιστές» μέλη της οποίας είχαν καταδικαστεί για πράξεις αντεκδίκησης. [40]

Ο Γάλλος Ελιζέ Ρεκλί, από το Μοντομπάν, είχε εκδηλώσει σαφώς τα αναρχικά του αισθήματα. Είχε γράψει ένα δοκίμιο «Η εξέλιξη της ελευθερίας στον κόσμο»[lower-greek 4]. Πίστευε στην κοινωνική Αναρχία’ που σήμερα θα ονομάζαμε «ελευθεριακό κομμουνισμό’». Ο Ρεκλί απείχε από την άμεση επαναστατική δράση. Το 1866 εκφώνησε στη Λωζάνη δημόσια ένα λόγο αναπτύσσοντας την άποψη του για τον Αναρχικό Κομμουνισμό. Χάρη στον Ρεκλί, το πιο αξιόλογο περιεχόμενου του Σοσιαλισμού, ενσωματώθηκε στον σύγχρονο αναρχισμό, τις ιδέες του οποίου ο Ρεκλί ανέπτυξε ακατάπαυστα με τη μελέτη και τις εμπειρίες του[41]

Άλλοι που συνέβαλαν στα θεμέλια του γόνιμου αναρχισμού της περιόδου 1840-65 ήταν οι Έρνεστ Κερνερουά, Μπελγκαρίκ και Ζοζέφ Ντεζάκ. O Κεντερουά, ο οποίος στο επάγγελμα ήταν γιατρός ο οποίος εργαζόταν περιθάλπτοντας φτωχούς και τραυματίες, ήταν ο πρώτος Αναρχικός που ανέλαβε την ευθύνη να εκδώσει ένα πλήθος κειμένων, σε μια περίοδο απόλυτης αντίδρασης. Στο έργο του αναφέρεται στην εξοντωτική κοινωνική εξαθλίωση, κριτικάροντας την εξουσία της εποχής του, και τις φιλοδοξίες των δημοκρατικών και σοσιαλιστών. Σε άλλα σημεία αναφέρεται στην αδελφοσύνη των λαών. Πέθανε νεαρός, και η μητέρα του, έκαψε μεγάλο μέρος του έργου του αργότερα, καθώς πίστευε πως δεν θα ενδιέφερε κανένα. Ο Ντεζάκ γεννήθηκε γύρω στο 1821 και υπηρέτησε πιθανότητα στο ναυτικό. Αφοσιώθηκε στη σύνταξη της εφημερίδας «Ελευθεριακός» η οποία παρότι μικρή, είχε αναγνώστες στην Αμερική, Λονδίνο, Βρυξέλλες και Γενεύη. Ο Ντεζάκ είχε συλλάβει ένα αναρχοκομμουνισμό αρκετά προωθημένο και απαιτούσε αδιάλλακτα μέσα δράσης, παρότι δεχότανε τις ιδιαιτερότητες των ατόμων. Αποκαλούσε τον Προυντόν κεντριστή Αναρχικό, φιλελεύθερο αλλά όχι Αναρχικό. Ο Ντεζακ έγραφε εναντίον των σοσιαλιστών και δημοκρατικών, δεν πίστευε σε οργανωμένα σύνολα και εκτιμούσε πως το έτος 2858 θα πραγματοποιηθεί η απόλυτη Αναρχία. [42]

Kομμούνα του Παρισιού[επεξεργασία]

Γερμανία: Στίρνερ και Φόιερμπαχ[επεξεργασία]

Στην Γερμανία η πορεία του αναρχισμού ακολούθησε την εξέλιξη της δημιουργίας του κράτους. Το 1840, η Γερμανία ήταν ένα άθροισμα βασιλείων και πριγκιπάτων- τότε εμφανίστηκε και ο ριζοσπαστικός ατομισμός του Μαξ Στίρνερ. Από το 1870 όταν η Γερμανία στράφηκε προς μια πιο ενιαία μορφή, υπερίσχυσαν στο αναρχικό κίνημα και πιο συλλογικές και ήπιες φωνές, πχ των αναρχοσυνδικαλιστών, εμπνεόμενες από την διανόηση και τον σεβασμό στην αποτελεσματικότητα και την αποφυγή της βίας.[43] Πάντως αρχικά οι επιδράσεις του Χέγκελ και του Προυντόν ήταν αισθητές ανάμεσα στο αναρχικό κίνημα. .[43]

Στο Βερολίνο το 1840, είχε δημιουργηθεί ο «Ελεύθερος Κύκλος», μια ομάδα στην οποία συμμετείχε ο Καρλ Μαρξ και Μαξ Στίρνερ. Είχαν προηγηθεί οι νίκες του Ναπολέοντα οι νίκες του Ναπολέοντα, οι οποίες υπέθαλψαν ένα εθνικισμό ο οποίος εκφράστηκε με επιστροφή στην παράδοση και συγκρότηση ενιαίου εθνικού κράτους. Στους κόλπους αυτής της ομάδας καλλιεργήθηκε ένας κριτικός μηδενισμός, ο οποίος είχε τις καταβολές του στην Εγελιανή φιλοσοφία, στην κριτική των πηγών του Χριστιανισμού, στην κριτική της αστικής τάξης και του Κράτους. Τα πιο προοδευτικά μέλη, όπως οι αδελφοί Μπάουερ, ο Μαξ Στίρνερ και ο Ludwig Buhl κατέληγαν στην ιδέα της ολοκληρωτικής κατάργησης του κράτους.[44]

Σε αυτή την περίοδο, ο Μαχ Στιρνερ έγραψε το περίφημο του έργο «ο Μοναδικός και η ιδιοκτησία του», ( 19844). Ο Μαξ Στίρνερ ήταν βασικά σοσιαλιστής[εκκρεμεί παραπομπή] και επιθυμούσε την κοινωνική επανάσταση, αλλά προέβαλε τον «εγωισμό» ως άμυνα εναντία στον εξουσιαστικό σοσιαλισμό και ενάντια σε κάθε πιθανή εξουσία που μπορούσε να παρεισφρύσει στον σοσιαλισμό. Ο «εγωισμός του δεν είναι τίποτα άλλο από την πρωτοβουλία του ατόμου. Η ένωση που οραματιζόταν είναι η ελεύθερη ένωση που πραγματώνει τους σκοπούς χωρίς να μετασχηματίζεται σε κάτι θεσμοθετημένο. Υπάρχουν θεωρίες που έχουν τον Στίρνερ ως υπερατομικιστή.[lower-greek 5][45]

Η δεύτερη πηγή ελευθεριακών ιδεών στη Γερμανία ήταν το έργο του Λούντβιχ Φόυερμπαχ. Η φιλοσοφία του δεν ήταν αναρχική, αλλά επαναπροσδιόριζε τον άνθρωπο ως κύριο και υπεύθυνο του εαυτού του και ως δημιουργό του θεού. Οι σοσιαλιστές επηρεασμένοι από Προυντόν και Φόυερμπαχ κατέληξαν σε μια νέα σύνθεση: τον ανθρωπιστικό, ελευθεριακό σοσιαλισμό, του οποίοι οι ιδέες πλησιάζουν τον Αναρχοκομμουνισμό. Ο Moses Hess συνόψισε τις ιδέες σε δυο δοκίμια: «σοσιαλισμός και κομμουνισμός» και «Φιλοσοφία της Δράσης»[46]

Ισπανία, Ιταλία και Ρωσία[επεξεργασία]

Στην Ισπανία ο Αναρχισμός αναπτύχθηκε ακολουθώντας διαφορετική πορεία από ότι στις μεγάλες χώρες (ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία) στις οποίες ήταν αποτέλεσμα του ορθολογισμού. Τα χαρακτηριστικά της Ισπανίας ήταν ότι το έδαφος της Ισπανίας είχε βοηθήσει ώστε να διατηρηθεί η ιδιαιτερότητα κάθε γεωγραφικής υποδιαίρεσης, ενώ δεν είχε γνωρίσει ένα φιλελεύθερο 18ο αιώνα.[47]

Στην Ισπανία υπήρξε έντονο το αίτημα για Ομοσπονδία. Ηγετική προσωπικότητα αυτού του αιτήματος ήταν ο Καταλανός Πι υ Μαργκάλ ο οποίος από τα μέσα του 19ου αιώνα έγινε ηγέτης του κόμματος για την Ομοσπονδία O Πι είχε εμπνευστεί από την Χεγκελιανή αρχή «ενότητα στην διαφορετικότητα» και μετάφρασε τον Προυντόν στα Ισπανικά.[48]

Οι αναρχικές ιδέες από την υπόλοιπη Ευρώπη έφτασαν στην Ισπανία το 1868. O Μπακούνιν είχε στείλει στην Ισπανία αρκετούς συντρόφους του όταν άκουσε ότι η βασίλισσα Ισαβέλλα είχε εξοριστεί. Οι ιδέες του Μπακούνιν πήραν αναρχοσυνδικαλιστική μορφή και βρήκαν γόνιμο έδαφος ανάμεσα στους φτωχούς και τους ανθρώπους της επαρχίας. Αποστολικές μορφές έπαιρναν το μήνυμα του αναρχισμού από χωριό σε χωριό. Οι χωρικοί ονειρεύονται τη μέρα της αναδιανομής (της γης) όταν οι αρχές, οι ιδιοκτήτες, οι ιερείς και οι αστυνομία θα εξαφανίζονταν. Ο αναρχισμός επίσης επέδρασε και στην καθημερινή ηθική καθώς οι Ισπανοί αναρχικοί προσπάθησαν να κόψουν τους δεσμούς με τις ηθικές που πήγαζαν από την θρησκεία και το κράτος. Υπερασπίζονταν τον ελεύθερο έρωτα και τις ελεύθερες αναζητήσεις. Ορισμένοι υιοθέτησαν τον γυμνισμό, άλλοι τη χορτοφαγία. Οι οργανισμοί που δημιουργούσαν δεν βασίζονταν μόνο σε ιδεολογικές αρχές, αλλά πιο σημαντικά στη φιλία και την ευθυμία. [49] Στην Ισπανία ο αναρχισμός ενέπνευσε τη φαντασία των φτωχών και μάζεψε τελικά εκατοντάδες χιλιάδες βιομηχανικούς εργάτες στη Βαρκελώνη, εργάτες στη Μαδρίτη και κυρίως χωρικούς στην Ανδαλουσία, Αραγόν, Λεβάντε, Γαλικία.[50]

Ιταλία[επεξεργασία]

Στην Ιταλια, οι αναρχικοί ξεπήδησαν από τα ρεπουπλικάνικά και εθνικιστικά κινήματα των Μαζίνι και Γκαριμπάλι[51] Με τον Μπακούνιν να εγκαταστήθεται στην ΄χωρα το 1863, απορρίφθηκε ο εθνικισμός στο όνομα της κοινοτικής αυτονομίας και της ομοσπονδιακής οργάνωσης.[52] H Ιταλία τότε ήταν διαιρεμένη σε πολλά ανεξάρτητα κρατίδια και γε{{

Ο Κάρλο Πισακάνε ήταν μια μεταβατική φιγούρα μετάξύ των παλαιών εθνικιστών και του αναρχικού κινήματος. Καλούσε για ανεξάρτητο ένος μέσα από την επανάσταση. Εγραφε «Η Ιταλία δεν έχει άλλη ελπιδα πέρα από την κοινωνική επανάσταση» ενώ στην περίφημη «διαθήκη» του, έγραφε «μόνον ο σοσιαλισμός αποτελεί το εγγύς μέλλον της Ιταλίας και ίσως ολόκληρης της Ευρώπης, αλλα όχι ο σοσιαλισμός σύμφνα με την Γαλλική αντίληψη, πυ διαποτισμένος με την μοναρχική και δεσμποτική ιδέα υπερέχει σήμερα στην πράξη, αλλά ο σοσιαλισμός όπως καθορίζεται απο τις λέξεις «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ και ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ»»[53] Υποστήριζε επίσης πως ο μόνος δικαιος τρόπος διακυβέρνησης της Ιταλίας ήταν “η Αναρχία του Προυντόν”, αν και προώθησε περισσότερο τις ιδέες του προυντόν ζητώντας κολλεκτιβοποίηση της γης.[54]

Αρκετοί συντροφοι του Πισακάνε συμμετέχαν στην ‘’Αδελφότητα’’ που ίδρυσε ο Μπακούνιν στην Φλωρεντία, αλλά και στην ‘’Διεθνή Αδελφότητα’’ που ιδρύθηκε στην Νάπολη το 1864. Στην Φλορεντία ο Μπακούνιν εγκατέλειψε τον ‘’πανσλαβισμό’’ του υπέρ του διεθνισμού. Το There were several old comrades of Pisacane amongst the Brotherhood. Το 1869, οι αδελφότητες διαλύθηκαν και τα μέλη της εντάχθηκαν στην Διεθνή Ένωση Εργατών γνωστή και ως Πρώτη Διεθνής και ήταν από αυτή την στιγμή που το αναρχικό κίνημα στην Ιταλία αναπτύχθηκε, ιδίως μετά την απάντηση του Μπακούνιν στον Μαζίνι ο οποίος κατηγόρησε την Κομμούνα του Παρισιου για Αθεϊα και την Διεθνή για έλλειψη γνήσιου πατριωτισμού. [55]

Το 1870 αναδείκτηκε μια νεα φουρνιά αναρχικών: Κάρλο Καφιέρο, Errico Malatesta and Andrea Costa. [56] Το 1870 ήταν γενικότερη εποχη αναταραχής, η οποία ενισχύθηκε απο τις κακες σοδειές του 1873 και την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση των μέσων της δεκατιας του 70. Σε αυτή την ατμόσφαιρα ο Μπακουνιν βρηκε πολύ περισσότερους υποστηρικτές απ ότι ο Μαρξ. Το 1984 οργανώθηκε εξέγερση στην Μπολώνια, η οποία καταστάλθηκε από τις αρχές, ωστόσο έδωσαν αρκετή δημοσιοτητα και δημοτικότητα στους αναρχικούς. Η αρχές τότε υπολόγιζαν τους αναρχικούς σε 30 χιλιάδες.[57]

Ρωσσία[επεξεργασία]

Στην Ρωσία ο αναρχισμός άργησε να αναπτυχθεί. Το κράτος γενικά δεν έφτανε έξω από την πόλη, στα χωριά, τα οποία ζούσαν αυτόνομα χωρίς πολλές σχέσεις με το κράτος. Θεωρούσαν το κράτος ως βάρος και ήταν γενικά εχθρικοί απέναντι του. Ο ρώσσος διανομούμενος Alexander Herzen το 1940 ξεκήνησε να διαδίδει τις ιδές του Προυντόν στημ Μόσχα. Υποστήριξε το ‘’mir’’ [lower-greek 6] ως δομικό στοιχείο της μεταρρυθμισμένης Ρωσσίας. Οι ιδέες του Μπακούνιν έφταναν στην Ρωσία μέσω εμιγκράδων και δεν είχαν μεγάλη απήχηση. H μετατόπιση προς την τρομοκρατία του επαναστατικού κινήματος της Ρωσίας έφτασε sτο απόγειo της το 1881 απο την οργάνωση Narodnaya Volya (Λαϊκή Θέληση). Με την δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου ΙΙ. Η καταστολή που ακολούθησε έκανε το ρωσσικό σοσιαλιστικο επαναστατικό κόμμα να κερδίσει αρκετη υποστήριξη.[58]

Η άνοδος του αναρχοκομμουνισμού[επεξεργασία]

Στην Ευρώπη, η καταστολή που ακολούησε τις επαναστασέις του 1948I όπου σε 10 χρώρες υπήρξαν μακροχρόνιες κοινωνικές αναταραχές. Οι περισσότερες κατέληξαν σε αποτυχία.[59] To 1864 η Διεθνής Ένωση Εργατών (ή αλλοιώς ‘’Πρώτη Διεθνής’’) σχηματίστηκε ενώνοντας διαφορετικά επαναστατικά ρεύματα εντός της, συμπεριλαμβανομένων και των γάλλων οπαδών του Πιερ-Τζόσεφ Προυντόν[60] H Διεθνής έγινε σύντομα σημαντική οργάνωση. Ο Καρλ Μαρξ αναδύθηκε ως ηγέτης της. Οπαδοί του προυντονισμού (μουτουαλισμού) ήταν αντίθετοι με την θέση του Μαρξ υπερ του κρατικού σοσιαλισμου και υπερασπίστηκαν την αποχή από τις πολιτικές εκλογικές διαδικακιας ενώ ηταν υπέρ της μικροϊδιοκτησίας.[61] To 1868, μετά την ανεπιτυχή τους συμμετοχή στην Λίγκα της Ειρήνης και Ελευθερίας ο Μπακούνιν και οι σύντροφοι του εντάχθηκαν στην Πρώτη Διεθνή. [62] Συντάχθηκαν με ομάδες των φεντεραλιστών σοσιαλιστών της Διεθνής.[63] οι οποίες υποστήριζαν την επαναστατική ανατροπή του κράτους και την κολλεκτιβοοποίηση της περιουσίας. Στην αρχή, συνεργάζοντατων με τους μαρξιστές για να προωθησουν την Διεθνή σε πιο επαναστατική γραμμή. Τελικά προέκυψαν δυο πόλοι, με τους Μαρξ και Μπακούνιν ως κεντρικα πρόσωπα αναφοράς.[64] Ο Μπακούνιν χαρακτήριζε τις ιδέες του Μαρξ ως συγκεντρωτικές και πρόβλεψε πως αν ενα μαρξιστικό κόμμα έρθει στην εξουσία, οι ηγέτες του απλά θα αντικαταστούσσαν την άρχουσα τάξη εναντίον της οποίας έδωσαν μάχη. Το 1872, η διαμάχη κορυφώθηκε με τις δυο ομάδες να διασπώνται στο κογκρέσο της Χάγης οταν ο Μπακούνιν και ο James Guillaume εκδιώχθηκαν από την Διεθνή και η έδρα τους μεταφέρθηκε στην Νέα Υόρκη. Ως αντίδραση, οι φεντεραλιστές ίδρυσαν την δική τους Διεθνη στο Κογκρέσο του St. Imier.[65]

Η άνοδος του αναρχοκομμουνισμού[επεξεργασία]

Ο αναρχοκομμουνισμός έχει τις καταβολές του από ριζοσπαστικά σοσιαλιστικά ρεύματα μετά τη Γαλλική επανάσταση,[65] αλλά ξεκίνησε να σχηματίζεται από τους Ιταλούς της Πρώτης Διεθνούς.[66] Οι αναρχοκομμουνιστές προτείνουν πως η κοινωνία θα ήταν οργανωμένη σε αυτοδιαχειριζόμενες κομμούνες με συλλογική χρήση των μέσων παραγωγής, οργανωμένη δημοκρατικά και συνδεόμενες μεταξύ τους με ομόσπονδο τρόπο.[67] Μερικοί αναρχοκομμουνιστές υπερασπίζονται την αμεσοδημοκρατία, ενώ άλλοι εκτιμούν ότι η άμεση δημοκρατία δημιουργεί τις συνθήκες για την τυραννία της πλειοψηφίας και άρα εμποδίζει την ατομική ελευθερία, αντιπροτείνουν τη συναινετική άμεση δημοκρατία. Στον αναρχοκομμουνισμό, οι άνθρωποι δεν θα λαμβάνουν μισθό για την εργασία τους αλλά θα έχουν ελεύθερη πρόσβαση στα αγαθά της κοινότητας..[68][69]

Oταν ο αναρχοκομμουνισμός εμφανίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο αναρχικό κίνημα, κυρίως με τους αναχρο-κολλεκτιβιστές του Μπακούνιν, καθώς και γύρω από την σημασία του συνδικαλισμού.[70] Στη θεωρία της επανάστασης, όπως την περιέγραψε ο Κροπότκιν και άλλοι: «είναι οι εξεγερμένοι άνθρωποι που είναι τα πραγματικά υποκείμενα και όχι εργατική τάξη οργανωμένη σε επιχείρηση και να προσπαθούν να εμφανιστούν ως μια εργατική δύναμη, πιο λογικά οργανωμένη από τους εργοδότες[70]

Πιετρ Κροπότκιν

Μεταξύ του 1880 και 1890 όταν η προοπτική μιας μεγάλης επανάστασης ήταν ορατή, οι αναρχικοί τάχθηκαν κατά σε μια σειρά από εργατικά κινήματα, τα οποία ήταν στην διαδικασία της δημιουργίας της σοσιαλδημοκρατίας. Δεν ήταν μόνο ενάντιοι σε πολιτικούς αγώνες, αλλά εναντίον σε απεργίες οι οποίες έθεταν ρεφορμιστικά αιτήματα (όπως το 8ωρο) ή οργανώνονται από συνδικαλιστικές οργανώσεις- πάντως δεν ήταν γενικά εναντίον των απεργιών. Η αντι-ρεφορμιστική τους τάση συνοδευόταν από μια άλλη τάση εναντίον της οργάνωσης και ήθελαν να αναμιγνύονται με τους άνεργους ή με δράσεις όπως απαλλοτρίωση φαγητού και ορισμένες φορές σε πράξεις τρομοκρατίας.[70]

O Ντανιέλ Γκουερίν εκτιμά πως ο αναρχισμός απομονώθηκε από το εργατικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα. Ενώ δεν απουσίαζε από τις επαναστάσεις του 19ου αιώνα, δεν έπαιξε ουσιαστικό ρόλο σε αυτές. Στην Κομμούνα του Παρισιού, οι αναρχικοί ήταν μια απειροελάχιστη μειονότητα[lower-greek 7]. Πάντως, χάρη στον Μπακούνιν κατάφερε να διεισδύσει σε ένα μαζικό κίνημα, όπως η Πρώτη Διεθνής. Ωστόσο δεν κατάφερε να την επηρεάσει προς μια πολύ ριζοσπαστική κατεύθυνση, γιατί οι νίκες του εργατικού κινήματος τότε, έκαναν τους εργαζόμενους πιο δεκτικούς στον ρεφορμισμό. Έτσι, επικαλούμενοι την ιδεολογική καθαρότητα οι Κροπότκιν και Μαλατέστα εγκατέλειψαν τον δρόμο που χάραξε ο Μπακούνιν, δηλαδή της συμμετοχής σε μαζικούς αγώνες και τελικά ο αναρχισμός απομονωμένος από το εργατικό κίνημα, εκφυλίστηκε, κατρακύλησε στον σεχταρισμό και τις μικροομάδες[71]

H αντιπαράθεση με τους σοσιαλδημοκράτες σημάδεψε το αναρχικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα. Στο εργατικό σοσιαλιστικό κίνημα, ο αναρχισμός αντιπαρατίθονταν με όσους υποστήριζαν επιδίωξη μέσω εκλογών. Το 1889, στο Παρίσι, οι σοσιαλδημοκράτες αποφάσισαν εφαρμόσουν ξανά την πρακτική των διεθνών σοσιαλιστικών συνεδρίων, ανοίγοντας τον δρόμο για την Δεύτερη Διεθνή. Μερικοί αναρχικοί θέλησαν να συμμετάσχουν στην σύσκεψη αυτή, αλά η παρουσία τους προκάλεσε βίαια επεισόδια καθώς οι σοσιαλδημοκράτες, έχοντας την ισχύ των αριθμών, κατέπνιξαν τις αντιρρήσεις. Στο συνέδριο των Βρυξελλών το 1891 οι αναρχικοί πετάχθηκαν έξω. Στο επόμενο συνέδριο, της Ζυρίχης το 1893, οι σοσιαλδημοκράτες υποστήριζαν πως πρέπει να γίνονται αποδεκτές ομάδες που διεκδικούνε την ψήφο του λαού, εκτός από τα συνδικάτα. Έτσι πολλοί αναρχικοί στράφηκαν στα συνδικάτα (που έτσι και αλλιώς ξεκίνησαν να εντάσσονται στο συνδικαλιστικό κίνημα). Οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες όμως, (Βίλχελμ Λίμπνεχτ και Αύγουστος Μπέμπελ), μαζί με το σιγοντάρισμα την κόρης του Καρλ Μαρξ, Κας Άβελιν, κατάφεραν να επιβάλλουν μια απόφαση τους που απόκλειε από τα μελλοντικά συνέδρια τους «αντικοινοβουλευτικούς» με όποια μορφή και να παρουσιάζονταν.[72]

O Κροπότκιν, ο οποίος διέβλεπε την απομόνωση στην οποία περιήλθε το αναρχικό κίνημα από τον εργατόκοσμο, ήταν ένας από τους πρώτους που παραδέχτηκε το λάθος του. Σε μια σειρά από άρθρο το 1890, διαβεβαίωσε πως «πρέπει να είμαστε με τον λαό που πια δεν ζητά την μεμονωμένη πράξη, αλλά δραστήριους ανθρώπους στις τάξεις του», εξήγησε ως «αυταπάτη οτι μπορύμε να νικήσουμε τους συνασπισμούς των εκμεταλλευτών με μερικές λίβρες εκρηκτικών υλών» και προπαγάνδισε την επιστροφή σε έα μαζικό συνδικαλισμό, όπως ζητούσε η Πρώτη Διενθης. Αργότερα, το 1895, ο Φερλνα Πελλουτιέ, ανάλυσε την καινουργια τακτική του αναρχισμού, εντός των συνδικάτων που τα εκανε μια «πρακτική σχολή αναχρισμού». Ο Πιερ Μονάτ δήλωνε αργότερα (στο διεθνές αναρχικό συνέδριο του 1907) οτι ο συνδικαλισμός ξύπνησε στον αναρχισμό την αίσθητη της εραγτικής του προέλευσης. Οι αναρχοσυνδικαλιστές δέκτηκαν κριτική από «καθαρούς» του αναρχισμού οτι ήταν πολύ καρφωμένοι στην γή, ενώ καθώς ήταν εγκλιματισμένοι στα πλαίσια της καπιταλιστικής κοινωνίας, περιχαρακώνεται στην άμεση διεκδίκηση και αμφσιβήτησαν οτι μπορεί να επιλύσει το κοινωνικό πρόβλημα. Ο Μαλατέστα μάλιστα, κατηγόρησε τον συνδικαλισμό οτι θα είναι πάντα ε΄να κίνημα νομιμόφρν και συντηριτικό με μόνο σκοπό την βελτίωση των συνδικώνεργασίας. [73]

Λατινική Αμερική[επεξεργασία]

Ισπανοί μετανάστες προς τις χώρες τις λατινικής Αμερικής κατάφεραν να διαδώσουν τις αναρχικές ιδέες- στην Αργεντινή ειδικά έπαιξαν σημαντικό ρόλο και οι Ιταλοί. Οι πρώτες αναρχικές ομάδες εμφανίστηκαν στο Μεξικό, την Κούβα και την Αργεντινή στις αρχές της δεκαετίας του 1870. To 1878, μπακουνιστές ιδρύσανε μια λίγκα στην Πόλη του Μεξικού. Οι αναρχικοί ήταν ενεργοί στην οργάνωση των βιομηχανικών εργατών και βιοτεχνών στη νότια και λατινική Αμερική και μέχρι το 1920, υπήρχαν συνδικάτα στο Μεξικό, Βραζιλία, Περού, Χιλή και Αργεντινή. [74].


20ός αιώνας[επεξεργασία]

Στις κύριες επαναστάσεις του 20ού αιώνα υπήρχαν αναρχικά στοιχεία, αλλά κάθε φορά οι αναρχικοί έπεφταν θύματα των νέων εξουσιαστών.[75]

Λατινική Αμερική[επεξεργασία]

Η ακτινοβολία της ισπανικής CNT ως επαναστατική οργάνωση βοήθησε να αναπτυχθούν αναρχικές οργανώσεις στη λατινική Αμερική. Η μεγαλύτερη ήταν η Αργεντίνικη «Federación Obrera Regional Argentina» (FORA) η οποία ιδρύθηκε το 1901 και μεγάλωσε γρήγορα έτσι ώστε να έχει μέλη σχεδόν ένα τέταρτο του εκατομμυρίου, πολύ μεγαλύτερο δηλαδή από σοσιαλδημοκρατικές ενώσεις. Στις αρχές, η FORA οργάνωνε γενικές απεργίες. Την πρωτομαγιά του 1909 στην Πόλη του Μεξικού ενώ μία τεράστια μαζική διαδήλωση στο Μπουένος Άιρες τσακίστηκε από την αστυνομία με αρκετά θύματα,και ως πράξη αντεκδίκησης, ένας Πολωνός αναρχικός σκότωσε τον αρχηγό της αστυνομίας του Μπουένος ΑΜπουένος Άιρες, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο πολλών συνδικαλιστών. Παρόλο που αργότερα πέρασε ένας νόμος κατά της αναρχίας, η FORA εξακολούθησε να είναι μεγάλη οργάνωση ως το 1929, όπου συνενώθηκε με τη σοσιαλιστική U.G.T. για να δημιουργηθεί η General Confederation of Workers,η οποία γρήγορα έχασε τα εναπομείναντα αναρχικά χαρακτηριστικά της.[76]


Στο Μεξικό, ο Ριγκάρντο Φλόρενς Μαγκόν και τα αδέλφια του το 1900 είχαν ξεκινήσει την αναρχοσυνδικαλιστική εφημερίδα ‘’Regeneración’’, κάνοντας κριτική στον δικτάτορα Porfirio Diaz. Παρόλο που ο Μαγκόν προσπαθούσε να μεταλαμπαδεύσει τις αναρχοσυνδικαλιστικες του ιδέες στους εργάτες των πόλεων, κατάφερε να έρθει σε επαφή με τον επαναστάτη χωρικό Emiliano Zapata ο οποίος είχε στρατό από αγρότες, οι οποίοι μόλις καταλάμβαναν γη, ξεκινούσαν άμεσα την καλλιέργεια της. Η φιλοσοφία του κινήματος του Ζαπάτα ήταν να εξισωτική και προσπαθούσε να δημιουργήσει κοινότητες που αυτοκυβερνώνται μόνες τους- κάτι που έμοιαζε πολύ με την μορφή του επαρχιακού αναρχισμού της Ανδαλουσίας. Το αναρχικό κίνημα επηρέασε καλλιτέχνες όπως οι Rivera και Dr. Atl οι οποίοι συντάχθηκαν με τους αναρχικούς για ένα διάστημα. Πάντως το κίνημα του Ζαπάτα αντλούσε τη δύναμη του από τους αγρότες. [77] Ο Ζαπάτα εκανε αγώνα κατά των μεγαλογαιοκτήμονων που προσπαθούσαν να πάρουν τη γη των μικροϊδιοκτητών. Ο αγώνας του Ζαπάτα, όπως και ο σύγχρονος EZLN ήταν αγώνες χωρικών για έλεγχο της γης.[75][78]

Ρωσική επανάσταση[επεξεργασία]

Η Ρωσική Επανάσταση υπήρξε ένα πλατύ μαζικό κίνημα. Η αδυναμία των Ρώσων αναρχικών τους εμπόδισε να εκμεταλλευτούν ευνοϊκές καταστάσεις για αυτούς με αποτέλεσμα να σφετεριστεί η επανάσταση από το μειοψηφικό τότε κόμμα των μπολσεβίκων. Όπως είπε ο Κροπότκιν, και επανέλαβε ο Βολίν, η ρώσικη επανάσταση τους έμαθε το πως «δεν πως δεν πρέπει να γίνεται μια επανάσταση»[79]

Η αφετηρία της επανάστασης του 1917 στάθηκε η επανάσταση του 1905,στην διάρκεια της οποίας δημιουργήθηκαν επαναστατικά όργανα νέου τύπου: τα σοβιέτ. Χωρίς να υπάρχει καθόλου συνδικαλιστικό κίνημα, τα σοβιέτ γεννήθηκαν στη διάρκεια μιας αυθόρμητης γενικής απεργίας στα εργοστάσια της Αγίας Πετρούπολης.[80] To ξέσπασμα της επανάστασης του 1905, φάνηκε να επιβεβαιώνει τις αναρχικές τακτικές για τη γενική απεργία και την πίστη στην αυθόρμητη επανάσταση. Όταν απέτυχε η επανάσταση, οι σοσιαλδημοκράτες έχασαν αρκετή από την εκτίμηση του κοινού, ενώ οι αναρχικοί κέρδισαν υποστήριξη. Κατά τα επόμενα χρόνια, τα οποία σημαδεύτηκαν από καταστολή, αναρχικές ομάδες δημιουργήθηκαν σε πολλές μεγάλες πόλεις, ιδίως στα Ουράλια και την Ουκρανία. Επίσης αναπτύχθηκε και ο αναρχοσυνδικαλισμός.[81]

Η εμπειρία των σοβιέτ έμεινε στη μνήμη των εργατών και τον Φλεβάρη του 1917 ξεπήδησαν μόνα τους, αιφνιδιάζοντας τους επαγγελματίες της Επανάστασης. O εργατικός έλεγχος της παραγωγής, που προέκυψε την επαύριο της Επανάστασης, αποδείχτηκε γρήγορα ανενεργό και ελαττωματικό ημίμετρο καθώς οι εργοδότες απόκρυβαν και σαμπόταραν τα αποθέματα τους ή έκαναν λοκ-άουτ. Συχνά εργασιακές επιτροπές ήταν βοηθητικά όργανα. Πολύ γρήγορα ο εργατικός έλεγχος αναγκάστηκε να σβήσει μπρος στην κοινωνικοποίηση. Ο Λένιν υποστήριξε πως βάση της ανοικοδόμησης έπρεπε να γίνει η εργατική αυτοδιεύθυνση. Μόνο αυτό μπορούσε να δώσει ενθουσιασμό στις μάζες. Στο 3ο συνέδριο των σοβιέτ, στις αρχές του 1918, ο Λένιν υποστήριξε «οι αναρχικές ιδέες παίρνουν τώρα ζωντανές μορφές ή κάτι που επανέλαβε και αργότερα στο 7ο συνέδριο του κόμματός του. Και στο συνέδριο των συνδικάτων (άνοιξη 1918).Ο Λένιν εκείνη την εποχή, αμφιταλαντευόταν καθώς, όπως φαίνεται από το έργο του «Το κράτος και η Επανάσταση», γραμμένο λίγο πριν την Οκτωβριανή επανάσταση, έχει αρκετές αναρχικές ιδέες, ενώ απέδιδε φόρο τιμής στους αναρχικούς.[82][83] Το άλλο του πρότυπο ήταν η γερμανική σχολή Κρατικού καπιταλισμού, με σιδερένια πειθαρχία. Οι πιο διορατικοί από τους Ρώσους αναρχικούς, πάντως, δεν είχαν αυταπάτες. Ο Βολίν έγραφε στο τέλος του 1917 στην ‘’Golos Truda’’: «Όταν η εξουσία τους σταθεροποιηθεί και νομιμοποιηθεί, οι μπολσεβίκοι...θα αρχίζουν να ρυθμίζουν τη ζωή της ώρας και του λαού με κυβερνητικά και δικτατορικά μέσα επιβαλλόμενα από το κέντρο...Τα σοβιέτ σας… θα γίνουν σιγά σιγά απλά εκτελεστικά όργανα της θέλησης της κεντρικής κυβέρνησης….Θα δούμε να εδραιώνεται ένας πολιτικός και κρατικός εξουσιαστικός μηχανισμός που θα δράσει από τα πάνω και θα βαλθεί να συντρίψει τα πάντα με τη σιδερένια πυγμή του. ...Αλίμονο σε όποιον δεν είναι σύμφωνος με την κεντρική κυβέρνησης.»[82][84]


Η εξουσία των Σοβιέτ, δεν κράτησε πολύ, από τον Οκτώβρη του 17 εως την άνοιξη του 18. Τα εργασιακά συμβούλια απογυμνώθηκαν από τις αρμοδιότητες τους, με το πρόσχημα οτι η αυτοδιεύθυνση δεν λάμβανε υπόψιν τις ορθολογικές ανάγκες της οικονομίας, συντηρούσε ενα εγωισμο επιχειρησιακου ανταγωνισμού. Έτσι είδαμε αυξανόμενη ανάμιξη κρατικής γραφειοκρατίας στην οικονομία.Το συνέδριο των Συμβουλίων της οικονομίας αποφάσισε τον σχηματισμό διευθύνσεων της επιχείρησης που τα δυο τρίτα των μελών τους θα διορίζονταν από τα περιφερειακά συμβούλια και το ένα τρίτο από τους εργάτες. Το διάταγμα της 8ης Μάη 1918, επέκτεινε την κολλεκτιβοποίηση στο σύνολο της οικονομίας. Το Η λειτουργία πια των Σοβιέτ ήταν καθαρά τυπική καθώς μετατράπηκαν σ θεσμούς κρατικής εξουσίας. Η εργατική τάξη δεν αντέδρασε ούτε γρήγορα ούτε έντονα. Καθώς ήταν διασκορπισμένη και απομονωμένη. Τα καλύτερα της στοιχεία βρισκόντουσαν σε μέτωπα του εμφυλίου πολέμου.

οφήσιε ο κομματικός μηχανισμός. Στο εσωτερικό του Κόμματος που κυβερνουσε, επήδεησ μια «εργρατική αντιπολίτευση»από την οαποια, η Αλεξναδρα Κολλοντάι, εκπορσωποντας την ζήτησε επιστροφή στην σοιετική δημοκρατία και αυτοδιεύνηση, για τα συνδικάτα την ελευθερια της πρωτοβουλίας και οργάνωσης και αλλες δομικές αλλαγές. Το βιβλιαράκι με τις θέσεις της κατασχέθηκε και απαγορευτικε ενώ ο Λένιν καταδίκασε τις «μικροαστικές και αναρχικές παρεκκλίσεις» ενώ ο «μισοαναρχισμός» ηταν άμεσος κίνδυνος για το μονοπώλιο της εξουσιας που ασκούσε το Κόμμα. [85]

Ο ρόλος των αναρχικών τότε ήταν πολύ μικρός, οι δε αναρχικοί διαιρεμένοι σε αναρχοκομμουνιστές, συνδικαλιστές και τολστοϊκούς.[86][81] Η Ρωσια δεν είχε αντιεξουσιαστικές παραδόσεις, ενω ο Μπακουνιν και ο Κροποτκιν εγιναν αναρχικοι στο εξωτερικοι και τα εργα τους δύσκολα εφταναν στην Ρωσία, παράνομα και σε περιορισμένες ποσότητες. Ωστόσο δεν ηταν αμελητέος. Δεν υπήρχε σημαντική πολή χωρις αναρχική ή αναρχοσυνδικαλιστική ομάδα με σχετικά σημαντικό έντυπο υλικό για διανομη. Στις 6 Απρίλη 1918, ο Γάλλος λοχαγός Ζακ Σαντουλ, έγραφε: «’’το αναρικό κομμα ειναι το πιο δραστήριο, το πιο μαχητικό από λόλες τις αντιπολιτευτικές ομαδες και πιθανόττηα το πιο δημοφιλές». Η μπολσεβήκικη κυβέρνηση αρχισε να κλέινει βίαια της έδρες αντιεξουσιαστικών οργανώσεων. Την νύκτα της 12ης Απρίλη 1918, στην Μόσχα, αποσπάσματ της κοκκινης φορουρας, οπλισμένοι μέχρι τα δόντια, καθάρισαν ξαφνικά εικοσμέπεν σπιτια που κατέχιαν αναρχικοί. Η διαλυση των αναρχικών διευκολύνθηκε απο τον εσωτερικό διχασμό των αναρχικών: η μια ομάδα αρνιόνταν να υποταγεί στους μπλοσεβήκους και η άλλη που αφέθηκε να παγιδευτεί επικαλούμενη την «ιστορικη ευκαιρία» καθως πρωταρχικό ζήτημα ήταν να τερματιστεί νικηφόρα ο εμφίλιος πόλεμος με την συντριρβει της αντεπανάστασης (μενσεβίκων) Οι πρώτοι ανταπαντούσαν πως αυτή ηταν μυωπική τακτική καθως ήταν η γραφειοκρατική αδυναμία που προκαλεόυσε ο κυβερνητικους μηχανισμος καιπου έτρεφαν τα αντεπαναστατικά κινήματα, ενώ αποδοχή της δικτατοριας θα σήμαινε για αυτους πολιτική αυτοκτονία. Επιπλέον, η προσχώρηση των λεγόμενων σοβιετικών αναρχικών στην κυβέρνηση, βοηθησε να συντριβου οι άλλοι, οι αδιαλλκτοι που χαρακτηρίστηκαν ανεύθυνοι, ονειροπαρμένοι και διχαστές. [87] Οι περισσότεροι πάντως αναρχικοί, που συμμετείχαν στην επανάσταση έλπιζαν να μετατρέψουν τα σοβιέτ σε κέντρα άμεσης δημοκρατίας, για τους αγρότες και τους εργάτες και να αναπτυχθούν σε μια ελευθεριακή κατεύθυνση. Μια ολόκληρη ‘’άγνωστη επανάσταση’’ με προσπάθειες αποκέντρωσης, δημιουργείας αυτόνομων κομμούνων και ανατυξη αυτοδιαχειριζόμενων εργοστασίων και αγροκτημάτων. Οι γυναίκες έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο στα οδοφράγματα όσο και δημιουργόντας ελεύθερα σχολεία και ανατπυσσοντας ελευθεριακή κουλτούρα.[88]

Ρώσσοι διανοούμενοι αναρχικοί που επαναπατρίστηκαν από την εξορία, όπως ο Πετρος Κροποτκιν, Έμμα Γκολντμαν και Αλεξαντερ Μπερκμαν, προσπάθησαν να προειδοποιήσουν όσους ζούσαν στο εξωτερικό. Ο Κροπότκιν έγραφε κριτικές επιστολές στον Λένιν και έγραψε το «Επιστολές στους Εργάτες της Δυτικής Ευρώπης» όπου έγραφε για τα μαθήματα της Ρωσικής Επανάστασης. Ο Κροποτκιν πέθανε το 1921, και η κηδεία του ηταν η τελευταία φορά που μαζεύτηκαν ελεύθερα ρώσοι αναρχικοί μέχρι το 1956. Οι προσπάθειες των Γκλοντμαν-Μπεργκμαν αντιμετωπίστηκαν με δυσπιστία από τους αριστερούς της ΄Δυσης καθώς θεωρούσαν όσα έλεγαν ως «αντιεπαναστατικά».[89]

Μέχρι το τέλος του 1932 οι Γκολντμαν και Μπέργκμαν, αποφάσισαν να εγκαταλήψουν την Ρωσία. Εγραψαν στο ημερολόγιο ο Μπέρκγμαν Ηεπανάσταση είναι νεκρή. Το πνεύμα της κλαίει στην ερημιά. Το αποτέλεσμα της ρωσικής επανάστασης, το οποίο είχε προβλεφτθει με εκπληκτική ακρίβεια από τον Μπακούνιν, ήταν πως η επανάσταση είχε καταντήσει μια μορφή κρατικού καπιταλισμού η οποία εξυπηρετουσε τα συμφέροντα μιας νεας γραφειοκρατίας. Ο Ρούντολφ Ρόκερ έγραφε αργότερα ότι η«η δικτατορία του προλεταριάτου έγινε δικτατορίρα ‘’επί’’ του προλεταριατου». Μετά το 1925 δεν υπήρχε αναρχική δραστηριότητα στην ΕΣΣΔ ενώ το ‘’Μουσείο Κροπότκιν’’, εκλεισε το 1938, τα πολιτικά του έργα είχαν δε απαγορευτει αρκετά πιο πριν.[90]

Μαχνοβτσίνα[επεξεργασία]

Δείτε επίσης: Νέστωρ Μάχνο

Στην Ουκρανία, ο αγρότης Νέστωρ Μάχνο ειχε συγκρτίσει μια ισχυρή αναρχική οργάνωση, η οποία ήτανταυτόχρονα οικονομική και στρατιωτική. Η αυτόνομη οργάνωση των αργοτών κάλυπτε μια περιοχή εφτά εκατομυρίων κατοίων και μια περιοχη 280 χιλιομέτων ύψουν και 250 πλάτους. [91]

O Μαχνο τον Σεπτέμβριο του 1917 με το κίνημα του, πραγματοποίησε άμεση κατάληψη της γης από τους μεγαλογαιοκτήμονες.[92]

Τον Μάρτιο του 1918 υπογράφτηκε η συνθήκη του Μπρεστ-Λοτοφσκ με την οποία η μπολσεβικικη κυβέρνηση της εσσδ παραχορουσε τον έλεγχο της Ουκρανίας στους Γερμανους και Αυστριακους. O Μάχνο έκανε περιοδία στην ΕΣΣΔ, στην οποία συνάντησε μεταξύ άλλων και τον Κροπότκιν ο οποίος τον συμβούλευσε ‘’«Πρέπει να θυμάται κανείς, αγαπητέ μου σύντροφε, οτι δεν υπάρχει κανένας συναισθηματισμός όσον αφορα τον αγώνα μας, αλλά η ανιδιοτελεια και η δυναμη της καρδιάς μας θα τα κατακτήσει όλα καθως θα προχωρούμε για την πραγματοποίηση του στόχου μας.»’’[93] Ο Μαχνο συναντήθηκε και με τον Λένιν, ο οποίος ατον βοήθησε να επστρέψει στην ουκρανία και να οργανωσσει μια αποτελεμστική αντάρτική δύναμη: τον Επαναστατικό Στρατό της Ουκρανίας. Δεν ήταν όλοι αναρχικοί στον στρατό του Μάχνο και έπρεπε να παρεμαίνει διαρκώς για να χαλιναγωγεί την έφραση αντισημιτικών αισθημάτων ανάμεσα στους αγρότες. Ο Μάχνο υποστήριζε πως ο στρατός του ήταν αδιάλλακτα πιστός στην Επανάσταση των Αγρατων και εγατών όχι μόμως στα οργανα τς βίαςόπως τους κομισάριους και την Τσεκα. Είχε για σημαία του την μαυρη σμαία τωναναρικών.[94]


O γερμανικός και αυστροφουγγαρικός στρατός κατοχής, καθώς προχωρούσε εκδιωχνε τους αναρχικούς και επιχέιρησε να δώσει στους παλιους ιδιοκτήτες γής, τα χωράφια που κατάλαβαν οι αγρότες. Το καλοκαιρι του 2018 έκανε συνεχώς επιδρομές εναντιον των γερμανών και αυστριακων και οταν αναγκάστηκαν να αποσυρθουν λογω της ανακωχής στην δύση, ο Μάχνο βρήκε ευκαιρία και άρπαξε τα πυρομαχικά τους. .[95]

Την άνοιξη του 1919 οι μπολσεβίκοι που ανησυχουσαν για την δημοφιλία του Μάχνο στις τάξεις του Κόκκινου Στρατού διακύρηξαν πως δεν ειναι πια σύμμαχοι. Το φιθόπωρο του 1920 ο Κόκκινος Στρατός είχε εδρεώσει την κυριαρχια του στα νώτια της Ρωσσιας, έκδοσε διαταγή ώστε οι ομάδες του Μάχνο να απορροφηθουνε από τον Κόκκιν Στρρατό. Ο Μάχνο αντιστάθηκε όλο τον χειμώνα, αλλά τον αυγουστο του 1921, είχε εξασθενήσει η επιρροή του στους χωρικούς και αναγκάστηκε, καθώς ήταν ασθενής να φύγει για το παρίσι όπου πέθανε το 1935 μέσα σε αθλιότητα και πείνα. .[96]

Το επίτευγμα του Μάχνο είναι ότι για πρώτη φορα στην ιστορια οι αρχές του αντιεξουσιαστικού κομμουνισμού τέθησαν ε εφαρμογή. Τα κτήματα καταλήφθτηαν από αγρότες και τα καλλιεργούσαν συλογικά. Οι αρχες της αδελφοσυνης και της ισότητας τηρήθηκαν αυστηρά και κάθενας έπεπε να εργάζεται στο μέτρο των δυνάμεων του. Κάθε σοβιέτ ήταν ο εεκτελεστής των θελησεων της κοινότηταές. Οι παραγωγικές μονάδες ομοπονδοποιήθηκαν. Τα μέλη του όφειλαν να είναι αθεντικοί εργζόμενοι και δεν επέτρεπαν σε πολιτικούς να υπαγορευει τις θελήσεις της σοβιετικής εξουσίας. [91]

Οι αντάρτες, μαχνοβίστές, κολλούσαν αφίσες στις περιοχές που έγραφαν: «Η ελευθερια των αγρορων και τωνεργατών ανήκει σ αυτους τους ίιους και κανένας περιορισμός δεν μπορει να επιβληθει σ αυτή. Οι ιδιοι οι αγριοτες και εργατεςπερειε να δράσουν, να οργναωθουν και να συνδιαλλαγουν μεταξυ τους σε ολους τους τομεις της ζωης τουςοπως οι ίδιοι το νοιώθουν και το θέλουν (..) Οι μαχνβιστές μόνο βοήθεια μπορουν να τους προσφέρουν, γνωμη και συβουλή (...) Οθτε μπορουν όμως ουτε θέλουν να τους κυβερνήσουν».[97]

Εξέγερση της Κροστάνδης[επεξεργασία]

Κύριο λήμμα: Εξέγερση της Κροστάνδης

Παρόμοιες με τις επιθυμίες των μαχνοβικών επαναστατών , ηταν και οι επιθυμίες των εργατών και ναυτών που εξεγέρθηκαν τον Φρβουραριο Μαρτιο του 1921 στην Πετρούπολη και την παραδίπλα ναυτική βάση της Κροστάνδης. Οι ελλειψεις τροφίμων και άλλων πρώτων υλών είχαν προκαλέσει δυσαρέστια στην Πετρούπολη και ξέσπασν απεργείες -όπως και σε άλλα βιομηχανικά κέντρα. Η εξουσία απάντησε με καταστολή. Οι ναύτς της Κροστανδης, είχαν παίξει σπουδαία ρόλο στην επανάσταση του 1917 και μάλιστα ο Τρότσκυ τους είχε αποκαλέσει «το καμάρι και η δόξα της ρωσκής Επανάστασης». Οι ναύτες έστειλαν αρχικά απεσταλμένους στην Πετρούπολη για συμπαράσταση στους απεργούς, οι οποίοι απωθήθηκαν απο τις δυνάμεις ασφαλείας. Αργότερα ενσωμάτωσαν τις διεκδικήσεις των εργατών που ζητούσαν περισσότερες πολιτικές και οικονομικές ελευθερίες. Τελικά ο Τρότσκυ επιτέθηκε στρατιωτικά στο οχυρό και στις 18 Μαρτίου κατέπνιξαν την αναρσία μεσα σε ένα όργιο σφαγών. [98]

Ενώ οι αναρχικοί δεν είχαν παίξει ρόλο στην υπόθεση, ειχαν προσκληθεί δυο αντιεκουσίαστες, ο Γιαρτσουκ (εμπνευστης του σοβιετ της Κροστανδης το 1917) και ο Βολίν, ωστόσο ήταν φυλακισμένοι. Ο Βολίν αργότερα έγραψε πως ηταν η πρώτη απόλυτα ανεξάρτηταη λαϊκή απόπερια απελευθέρωσης. Ο Αλεξαντερ Μπεργκμαν πως “Η Κροστάνδη τίναξε στον αέρα τον μύθο του προλεταριακου κράτους, στάθηκε η απόδειξη οτι η δικτατορια του κομμουνιστου κόμματος και η Επανάσταση είναι πράγματα ασυμβίβαστα”.[99]

O αναρχισμός στην ισπανική επανάσταση[επεξεργασία]

Κύριο λήμμα: Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος

Η Ισπανία της δεκαετίας του 1930 είχε ένα μαζικό αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα, την Εθνική Συνομοσπονδία Εργατών (Confederación Nacional del Trabajo ή CNT), και την Ιβηρική Ομοσπονδία Αναρχικών (Ισπανικά: Federacion Anarquista Iberica ή FAI).

Στις 18 Ιουλίου 1936, η νόμιμη κυβέρνηση της Ισπανίας είχε καταρρεύσει ανίκανη να αντιμετωπίσει μια στρατιωτική επανάσταση με επικεφαλής τον Φράνκο, που κατευθύνονταν από το Μαρόκο στην ισπανική ενδοχώρα. Η επόμενη μέρα ήταν η αρχή της κοινωνικής επανάστασης αφού αντάρτες πήρανε τα όπλα από στρατόπεδα για να αντισταθούν στον Φράνκο, ενώ η CNT έθεσε υπό τον έλεγχο της εργοστάσια, μεταφορές και την γή. Ο Φράνκο έλαβε στρατιωτική βοήθεια (όπλα και άντρες) από την Ναζιστική Γερμανία και βομβαρδιστικά από την Ιταλία, όμως η συμφωνία μη ανάμιξης της Γαλλίας και Βρετανίας μείωσαν την πρόσβαση σε πολεμοφόδια από τις αντιφασιστικές δυνάμεις. Η βοήθεια από τον Στάλιν προς τις Δημοκρατικές Δυνάμεις ήρθε με κόστος την αύξηση της σοβιετικής επιρροής. Ως αντίβαρο οι αναρχοσυνδικαλιστες και οι αναρχικοί συμμετείχαν ως υπουργοί στην ομόσπονδη κυβέρνηση της Βαρκελώνης και στην κεντρική κυβέρνηση στην Μαδρίτη. Τελικά κέρδισαν οι δυνάμεις του Φράνκο, ο οποίος κυβέρνησε δικτατορικά την χώρα μέχρι τον θάνατο του το 1975. [100]

Σύμφωνα με τον Μαρραίη Μπούκσιν, τα γεγονότα της τριετίας 1936-39 ήταν περισσότερο απο ενα εμφυλιο πόλεμος: ηταν μια κοινωνική επανάσταση. Πίσω από τις γραμμές των δημοκρατικών, η εξουσία βρσκότνα στα χέρια συνδικάτων και αντίστοιχων πολιτικώνογανώσεων: Γενική ενωση Εργατών (UGT) με ένα εκατομμυριο μέλη, την συνδικαλιστική οργάνωση του Εργατικου Σοσιαλιστικου Κόμματος (PSOE) και της Γενικής Συνομοσποδιας Εργασίας (CNT) η οποία ειχε σχεσεις με την ημιπαράνομη Αναρχική Ομοσπονδία Ιβηρικής. Επιπλέον, το Εργατικό Κομμα Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM) ακολούθησε σοσιαλιστικές και αναρχικές οργανώσεις. Το Ισπανικό Κομμουνιστικό Κόμμα διθεθετε ελαχιστα μέλη και επιρροή. [101]

Γερμανία[επεξεργασία]

Η επίδραση του Μαρξισμού στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα ήταν καταλήτική, ωστόσο ορισμένοι επιφανείς διανοητές προπαγάνδισαν τις θέσεις του αναρχισμου. Κυριοτεροι απο αυτους ήταν οι Gustav Landauer (δολοφονήθηκε για τις δράσεις και ιδέες του) και οι Johann Most και Rudolf Rocker (εξορίστηκαν).[102]

O Γκουστάβ Λαντάουερ, γενήθηκε το 1870 και ως φοιτητής εντάχθηκε στους σοσιαλδημοκράτες για να αποβληθεί από αυτούς το 1891 για εξτρεμιστικές απόψεις. Θα αυτοχαρακτηριστεί αναρχο-σοσιαλιστής για να αντιταχθεί στον ατομικίστικο αναρχισμό του Στίρνερ. Προσπάθησε να συμμαχήσει με τους σοσιαλιστες στην δεύτερη Διεθνή, αλλά αποβλήθηκε. [102]

O Λαντάρουερ διέκρινε μεταξυ της κοινότητας (Gemeinschaft) η οποία ηταν μια οργανική και διαχρονική ένωση ανθρώπων και της ατομιστικης και μηχανικής συνάθροισης ανθρώπων , (Gesellschaft). Καθώς ήθελε η κοινότητα να ξαναανθίσει έξω από τα τεχνικά καλούπια του κράτους. Έβλεπε τον εθνικισμό ως βήμα και όχι ως εμπόδιο στον διεθνισμό και πίστευε σε ένα μη ξενοφοβικό εθνικισμό. [103] Υποστήριζε την ανάπτυξη αυτοδιαχειριζόμενων κοινοτήτων ανεξάρτητα από το κράτος. Οσο γερνούσε, μιλούσε όλο και λιγότερα για ταξική πάλη και υποστήριζε την Τολστοϋανή (ειρηνική-πασιφιστική) αντίσταση στο κράτος. Θεωρούσε πως η “γενική απεργεία” δεν θα έπρεπε να ήταν εργαλείο αλλά μέθοδος επαναοργάνωσης της εργασίας υπό εργατικό έλεγχο. Η επανάσταση έπρεπε να ηταν ειρηνική απόρριψη των καταναγκαστικών θεσμών της κοινωνίας και του κράτους ενώ θα έπρεπε σταδιακά να δημιουργηθούνε εναλλακτικοί θεσμοί.[104]


Ο Γιόχαν Μοστ συνεισέφερε όσο κανένας άλλος στην σύνδεση του Αναρχισμού με την βία. Γεννηθηκε στην Βαβαρία και εκλέχθηκε ως με τους σοσσιαλδημορκάτες ως βοηθός στο Ρειχσταγκ από το 1874 εως το 1878.αλλά εξ αιτίας των κειμένων που εγραφε κατά των κληρικών και του Καιζερ, αναγκάστηκε να βρει καταφύγιο στην Αγγλία και από εκει στις ΗΠΑ ως πολιτικός πρόσφυγας. Έκδιδε το περιοδικό Freiheit με το οποίο υποστήριζε την επαναστατική βία.[105]


O Ρόκερ υποστήριζε πως το έθνος είναι δημιούργημα του κράτους, πάντως ο ρόκερ διέκρινε μεταξύ του έθνους και του λαού.[lower-greek 8][106] Στο έργο του ‘’Εθνικισμός και Πολιτισμός’’ γραμμένο μετά το τέλος του ΒΠΠ καλεί για ομοσπονδία των ευρωπαικκών λαώνως το πρώτο βήμα για μια μελλοντική παγκόσμια ομοσπονδία. Η ήττα των αναρχικων στην ισπανία το 1936 δεν του στέρησε την αισιοδοξία του πως κάποτε θα κέρδιζε ο αναρχισμός. [107]

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο[επεξεργασία]

Μετά το μεγάλο αναρχικό πείραμα στην Ισπανία, και την ήττα του, δεν υπήρξε σημαντική αναρχική δραστηριότητα για μια γενιά. Η άνοδος του φασισμου σε Γερμανία και Ιταλία συνέθληψαν τους αναρχικούς ενώ στην Γαλλία και Αγγλία είχαν μείνει μόνο μικρές ομάδες με ελάχιστη ουσιαστη δράση στον Β ΠΠ. Μετά τον πόλεμο, ο καπιταλισμός όχι μονο δεν κατάρρευσε όπως προφήτευε ο μαρξισμός, αλλα φαινόταν να προμηθεύει τους εργάτες με αγαθα, η ιδέα του αναρχισμού έμοιαζε πλέον με μια ουτοπική ιδέα στον απομακρυσμένο ορίζοντα. Για αυτό η αναβίωση του αναρχισμού την δεκαετία του 1960 ήρθε σαν έκπληξη. Πιθανές αιτίες είναι η σταδιακή απομυθοποίηση του εξουσιαστικού σοβιετικού μοντέλου της ΕΣΣΔ, κυρίως μετά την Ουγγαρία το 1956. Η κλιμάκωση της έντασης του ψυχρού πολέμου έδινε την εντύπωση πως η υπόσχεση για ελευθερη ευρώπη χωρίς φόβο είναι ακόμη μακριά. Ειρηνικά κινήματα πολιτικών δικαιωματων στις ΗΠΑ συγκρουστηκαν με αστυνομικούς, προκαλόντας ριζοσπαστικοποίηση των μελών του. Τέλος, αρκετοι νέοι αισθάνονταν άβολα απο την ρουτινιάρικη αστική ζωή και προσπάθησαν να ξεφύγουν καταλήγοντας σε περιθωριακές υποκουλτούρες.[108]

Νέα Αριστερά και αντικουλτούρα[επεξεργασία]

Το κίνημα της Νέας Αριστεράς εμφανίστηκε την δεκαετία του 1950, προσπαθώντας να βρει αναδείξει τον ελευθεριακό σοσιαλισμό, μια εναλλακτική πρόταση ανάμεσα στην καπιταλιστική ΗΠΑ και την γραφειοκρατική ΕΣΣΔ.Ο Wright Mills στις ΗΠΑ κάλεσε τους διανοητές να αντισταθουν το σύστημα, δηλαδή το στρατιοτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ. Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε προσφερε μια ελευθεριακή κριτική τόσο στον καπιταλισμό οσο και τον σοβιετικό μαρξισμό. Ξεπρόβαλε ενα κύμα μαρξισμού, το οποίο ήταν πιο κοντά στον αναρχισμό παρότι ηταν τα παραδοσιακά μαρξιστικά κινήματα. movements, τονίζοντας τον ρόλο της ελεύθερησ βούλησης, την σημασία να μπορεί κάποιος να διαμορφώνει την κοινωνική ζωή και τις οργανώσεις βάσης. Η Νέα Αριστερά έχει χαρακτηριστεί «αναρχική στα βαθύτερα ένστικτα της» Φυσικά δεν ήταν όλοι στην Νέα Αριστερά αναρχικοί. [109]

Παράλληλα στις ΗΠΑ εμφανίστηκε το κίνημα της αντικουλτούρας. Σε αντίθεση με την νεα αριστερά, η οποία ηταν καθαρά πολιτική, η αντικουλτούρα ήταν, ασυνείδητα αναρχική, ιδίως απόρριψη της αρχής της πλεοψηφιας και τονίζοντας την αρχή της ηθικής ευθύνης του ατόμου. Μέρος της αντικουλτούρας ήταν τα παιδιά των λουλουδιών, οι χιπιδες και οι άνθρωποι του δρόμου. [110] Το κίνημα της αντικουλτούρας, γεμάτο αντιφάσεις δεν απείλησε ποτέ το κοινωνικό status quo και σε αντίθεση με την διαρκή επιρροή της Νέας Αριστεράς, εξαφανίστηκε με πολλά μέλη της να αποδέχονται την κυρίαρχη κοινωνική οργάνωση.[111]


Γαλλικός Μάης 1968[επεξεργασία]

Η μεγαλύτερη εξέγερση στην Ευρώπη την δεκαετία του 60 συνέβη στην Γαλλία τον Μάη και Ιούνη του 1968. Πάντως οι εργάτες, παρότι ειχαν καταλάβει τα εργοστάσια, απέτυχαν να τα λειτουργήσουν, ενώ η αύξηση του μισθού των εργατών που πέτυχε το ρεφορμιστικό συνδικάτο Confederation Generale du Travail, μαζί με την προκύρηξη νεων εθνικών εκλογών, οδήγησαν στην κατάρρευση της εξέεγρσης, η οποία απέτυχε να ‘’αποκαλύψει την παραλία κάτω απο τις πέτρες του Παρισιού’’[lower-greek 9]. Η εξέγερση χαρακτηρίστηκε ως αναρχική απο διαφορους μελετητές[lower-greek 10] καθώς φαίνεται πως είχε αρκετά ελεθεριακα χαρακτηριστικά, όμως οι ανθρώποι που συμμετείχαν δεν θα χαρακτήριζαν ευατους ως αναρχικους. Τα γεγονότα εμφανίστηκαν σαν ξαφνικό ελευθεριακό κύμμα, αλλά δεν κατάφεραν να γίνουν οργανωμένο κοινωνικό κίνημα. Γκράφιτι στο παρίσι έγραφαν: “Ουτε Θεοι, ούτε Αφέντες”, “Οσο περισσότερο καταναλώνεις, τόσο λιγότερο ζείς”, “Όλη η Εξουσία στην Φαντασία”, “Απαγορεύονται οι απαγορεύσεις”, “να εισαι ρεαλιστής: να απαιτείς το αδύνατο”, “Θεωρώ τις επιθυμίες μου ως πραγματικές, γιατι πιστεύεω στην πραγματικότητα των επιθυμιών μου” και “Ελευθερια ειναι η συνείδηση των επιθυμιών μας”. Οι αναρχικοί στην Γαλλία την εποχή εκείνη είχαν μόνο μικρές ομάδες οι οποίες σχετίζονταν με περιοδικά όπως το Socialisme ou Barbarie και το Noir et Rouge. Δεν έλαβαν οργανωμένα μέρος στην εξέγερση, αλλά συμμετήχαν ατομικά αρκετοί αναρχικοί, ενώ σίγουρα επηρρέασαν το λεγόμενο 22 March Movement και την Καταστασιακή Διεθνη που έπαιξε σημαντικό ρόλο στα γεγονότα. Το κίνημα της 22 Μαρτίου καλούσε για την καταστροφή της εξουσίας και όχι την κατάληψη της, έκανε κριτική στις δυο υπερδυνάμεις ως μορφές του κρατικού καπιταλισμού, αρνιοταν κάθε μορφή καταπίεσης στην σύγχρονη κοινωνία. [112]

Άλλα κινήματα που αναπτύχθηκαν στην Δύση ήταν οι καταστασιακοί στην Γαλλία(καλλιτέχνες που επιδίωκαν να ενώσουν διαφορες μορφές τέχνης καθώς και το πολεοδομικό τοπίο), στην Ολλανδία οι Provos στην Ολλανδία όπου με ένα παιχνιδιάρικο τρόπο επιδίωκαν να αναδειξουν την καταπίεση που υπάρχει στην κοινωνία κάτω από την μάσκα της ανοχής και οι Kabouters οι οποίοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν την “πορτοκαλί ελεύθερο κράτος”. Την δεκαετία αναπτυχθηκε το δεύτερο κύμα του φεμινισμού με αρκετές αναρχοφεμινίστριες να ισχυρίζονται πως η Αναρχια ειναι η λογική συνέχεια του φεμινισμου. [113]

Αναρχοκαπιταλισμός[επεξεργασία]

Σύμφωνα με την θεωρια του αναρχοκαπιταλισμού το κράτος πρέπει να διαλυθει και να αντικατασταθεί απο την laissez-foire οικονομία. Ολες οι δημοσιες υπηρεσίες,πάρκα, δρόμοι, πλατείες να ιδιωτικοποιηθουν και το ιδιωτικό κέρδος θα προκαλέσει το δημόσιο όφελος όπως το εξήγησε ο Ανταμ Σμιθ. Κύριοι διανοητές υπήρξαν οι David Friedman and Murray Rothbard, Αυν Ραντ και Robert Nozick. Οι περισσότεροι αναρχικοί δεν αποδεχονται οτι οι αναρχοκαπιταλιστές είναι μέρος των αναρχικών καθώς δεν εδιαφέρονται για οικονομική ισοτητα και κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ εχουν απομακρυνθεί απο τους παραδοσιακους ατομιστές αναρχικούς όπως Spooner και Tucker.[114]

Ασία[επεξεργασία]

Κίνα[επεξεργασία]

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, η Κίνα αποτεείτων απο μικρες αυτο-διοικουμενες κοινότητες με μικρή συνδεση με το κράτος. Οι κύριες πολιτικές φιλοσοφίες της ιστοριας της Κίνας, καλούσαν είτε σε κεντρικό γραφειοκρατικό κράτος (Κονφουκιος και Λιγκαλιστες (<--στο κείμενο legalists, προφανως οι en:Legalism (Chinese philosophy)-->) και Ταοιστές που ζητούσαν απλή ζωή να σε αρμονία με την φύση. Στις αρχές του 20ου αιώνα, εισήχθη ο αναρχισμός στην Κινα από δυο ομάδες φοιτητών που είχαν σπουδάσει εξωτερικό: μια στην Ιαπωνία και μια στην Γαλλία. Η ομάδα από την Γαλλία είχε εντυπωσιαστει από την προοδευτικότητα και τον επιστημονισμό των αναρχικών ιδεών και ιδίως του Πιοτρ Κροπότκιν και Elisee Reclus καθώς και την δαρβινική θεωρία της εξελιξης. Εκδιδαν απο το 1907 το περιοδικό Hsin Shih-chi (Ο Νέος Αιώνας) στο οποίο είχαν άκαμπτη αναρχοκομμουνιστική στάση:εναντιονονταν στην θρησκεία, κυβέρνηση, μιλιταρισμό και εθνικισμό ενώ ηταν υπερ της επιστήμης, ελευθεριας, ανθρωπισμού, κομμουνισμού, οικομενισμου και αναρχοκομμουνισμου. H eεπίδραση του αναρχισμού στην Κίνα ήταν έντονη, αλλά βραχύβια. Αναρχικοί ηγούνταν της General Association of Hunan Workers . Αλλά οι αναρχικοί θα εφευγαν απότο ιστορικό προσκύνιο απο τους μαρξιστές-λενινιστές στα μέσα του 1920, οι οποίοι μετά την επικράτηση των μπολσεβήκων επί της ρωσικής επανάστασης. Πάντως αρχικά οι αναρχικοί βοήθησαν να ιδρυθεί το Κινέζικο Κομμουνιστικό κόμμα το οποίο είχε το πρώτο του συνέδριο το 1921. Αλλά δεν αργησε ο Ch'en Tu-hsiu, ηγετικό στέλεχος του επιχειρηματοληγσε υπέρ της κεντρικής οργάνωσης, μια μορφή “πεφωτισμένης δεσποτίας”.Επιπλέον σε αντίθεση με τον αναρχισμό, οι κομμουνιστές στην Κίνα αποδέκτηκαν τον εθνικισμό, πράγμα που τους εξασφάλισε ευρύτερη βάση υποστήριξης. [115] Στις επόμενες δεκαετίες δεν υπήρξε αναρχικό κίνημα, παρά μόνο ελάχιστοι μεμονωμένοι. To 1989, ενώ οι φοιτητές ζητούσαν περισσότερες ελευθερίες, να ελευθεριακό κύμα εμφανίστηκε σε διαφορες πόλεις. Για εβδομάδες χιλιαδες κόσμου διαδήλωναν ειρηνικά, ωσπου ο ηγετης του κομμουνιστικου κόμματος διακύρηξε πως δεν θα ανεχόταν «κατάσταση αναρχίας στο Πεκίνο» και έστειλα τα τανκς στην πλατεία του Πεκίνο. [116]

Ιαπωνία[επεξεργασία]

O Kotuku Shusui ήταν ο πρώτος ο οποίος ο οποίος εισήγαγε τον Αναρχισμό στην Ιαπωνία στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Kotoku προερχόταν από οικογένια χαμηλόβαθμων Σαμουράϊ, όμως επηρρεάστηκε από τον Ρουσσώ και τον Κροπότκιν. Ο Kotuku ηγήθηκε των αναρχικών στο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ιαπωνίας το οποίο κατέρρευσε το 1907. Ο Kotuku ο οποίος έκδιδε αντιμιλιταριστική εφημερίδα, Heimin (Απλοί Άνθρωποι). Το 1919 εκτελέστηκε μαζί με άλλους αναρχικούς για συμμετοχή σε συνομωσία εναντίον του αυτοκράτορα Meiji. Ενας άλλος αναρχικός ο οποίος επηρρέασε το κίνημα στην Ιαπωνία ήταν ο Osugi Sakae. Αναπτυξε ενα περίεργο τύπου αναρχισμού, επηρρεαζόμενος από τον Στίρνερ, Νίτσε, Bergson και Σορέλ. Υποστήριζε πως η μελλοντική ανάπτυξη της κοινωνίας θα εξαρτόταν από ενα αγνωστο μέχρι τότε παράγοντα” ο οποίος θα αναπτυσσόταν απο μια μειοψηφία. Έβλεπε το εργατικό κίνημα ως μια απόπειρα του εργαζόμενου να επανακτήσει τον εαυτό του. Το εργατικό κίνημα αναπτυχθηκε παρόλες τις συνεχείς προκλήσεις οι οποίες είχαν νομιμοποιηθεί με νόμο του 1900. Ο Osugi προσπάθησε να προσεγγίσει το κομμουνιστικό κόμμα Ιαπωνίας το 1922 αλλά σύντομα απομακρυνθε. Κατάφερε να κερδίσει πάντως σημανικό μέρος του εργατικού κινήματος οι οποίοι στράφηκαν προς τον αναρχοσυνδικαλισμό. Εκτελέστηκε από την αστυνομία (μαζί με την σύντροφο του και ενα παιδί το οποίο ήτανε ανιψάκι του) το 1923, σε ενα επισόδειο το οποίο έμεινε γνωστό ως “επεισόδειο Amakasu”. [117]

Μετά το 1925, αναρχικοί ίδρυσαν την Black Youth League οι οποίοι εναντιώθηκαν στην συμμετοχή των εργατών στις διαδικασίες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίες. Οπαδοί του “καθαρού αναρχισμού” επιχειρηματολογησαν πως οι συνδικαλιστικές ενώσεις υπηρετουν μόνο την πρόοδο του καπιταλισμού. Αναγκαστικά συγκρούστηκαν με τους αναρχοσυνδικαλιστές. Ένας άλλος αναρχικός, ο Ishikawa Sanshiro, βοήθησε στην ίδρυση της συνδικαλιστικής ομοσπονδίας 1926 με το όνομα Zenkoku Jiren (Παν-Ιαπωνική Ελευθεριακή Ομοσπονδία Εργατικών Ενώσεων). Ο Ishikawa ήταν επηρεασμένος από το έργο του Edward Carpenter και τον Reclus. Αρχικά η Zenkoku Jiren Μεχρι το 1931 ο Zenkoku Jiren είχε 16 χιλιάδες μέλη. Η αντίδραση των αναρχικών κατά της εισβολής στην Μαντζουρία οδήγησε στην καταστολή του- όπως και όλης της Αριστεράς. Ένα αντιφασιστικό μέτωπο στο οποίο συμμετείχε η Jiren, συνεθλίβη οριστικά το 1935. [118]

Μετά τον δεύτερο ΠΠ η απήχηση των αναρχικών ήταν πολύ μικρή. Σε αυτό συνέβαλε η καταστολή του μακαρθισμού, η ατμόσφαιρα του ψυχρου πολέμου και η βελτίωση της ιαπωνικής οικονομίας. Αξιοσημείωτος ήταν ο θεωρητικός Osawa Masamichi ο οποίος στο περιοδικό Jo/u-Rengo (Ελευθεριακή Ομοσπονδία) εγραφε για τον απανθρωπισμο και την αποξένωση πως αντιπροσώπευε τον νέο τύπο φτώχειας στην μαζική κοινωνία. Ήταν υπέρμαχος της πολιτιστικής και κοινωνικής επανάστασης παρά της πολιτικής. Με τον πόλεμο του Βιετνάμ, κινητοποιήθηκαν οι φοιτητές, όμως οι αναρχικοί το είδαν κίνδυνο ο αγώνας για εθνική ανεξαρτησία να εκφυλιστεί σε υπανάπτυχτες χώρες σε εθνικό καπιταλισμό υπό σοσιαλιστική μάσκα. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 ιδρύθηκε στο Τόκυο η αναρχοσυνδικαλιστική Rodosha Rentai Undo (Workers' Solidarity Movement) αλλά ο αναρχισμός στην Ιαπωνία παρέμενε σε μικρές ομάδες φοιτητών και διανοούμενων. [119]

Κορέα[επεξεργασία]

Όπως στην Κινα και την Ιαπωνία, η μακρά ελευθεριακή παράδοση στην Κορέα προκύπτει από την επίδραση του Ταοϊσμού. Τον Από τον 18ο αιώνα οι Jeong Dasan (1760-1833) Υποστήριξε ένα σύστημα βασισμένο σε κοινότητες-χωρια όπου η κάθε μια θα είχε την γή της. Ο Su-un (1824-64) ως ανθρωπιστής τόνιζε πως «ο άνθρωπος είναι ο παράδεισος» και πως όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Εκτελεστηκε γιατι ξεσήκωνε τον λαό κατά του φεουδαλισμού.Κατά την ιαπωνική κατοχή 1910 εως 1945 οι αναρχικοί στην επαρχία Shinmin σχημάτισαν μια αυτόνομη διοίκηση από το 1929-31, και έτσι σήμερα οι αναρχικοί στην Κορέα θεωρούνται πατριώτες. Μετά τον Κορεατικό πόλεμο, τόσο στην Βόρεια Κορέα όσο και στην Νότια υπάρχουν αυστηρά μέτρα και ο αναρχισμός δε βρίσκει γόνιμο έδαφος.[120]

Ινδία[επεξεργασία]

O μοντέρνος αναρχισμός στην Ινδία υπήρξε περισσότερο «μη-κρατικός» παρά «αντί-κρατικός» όπως ήταν η δυτική παράδοση. Προσπαθουσε δηλαδή να αναπτύξει εναλλακτικές κοινωνίες όπου το κράτος θα ήταν αχρείαστο. [121]

21ος αιώνας[επεξεργασία]

O αναρχικός ανθρωπολόγος David Graeber και ο αναρχικός ιστορικός Andrej Grubačić έχουν παρατηρήσει μια ρήξη ανάμεσα στις γενιές αναρχικών, σε αυτούς που δεν έχουν εγκαταλείψει τις σεκταριανές τους θέσεις του 19ου αιώνα, σε αντίθεση με την νεότερη γενιά αναρχικών, η οποία είναι πιο ενημερωμένη, έχει περισσότερες γνώσεις για τον φεμινισμό, την οικολογία και ιδέες της αντικουλτούρας, οι οποίοι στις αρχές του 21ου αιώνα αποτελούσαν την πλειονότητα των αναρχικών.[122]

May Day 2010 demonstration of Spanish anarcho-syndicalist trade union CNT in Bilbao, Basque Country

Περίπου στην αρχή του 21ου αιώνα, ο αναρχισμός έγινε πιο δημοφιλής και αύξησε την επιρροή του ως μέρος του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, του πολέμου και του καπιταλισμού.[123] Οι αναρχικοί έγιναν γνωστοί για τη συμμετοχή τους σε διαδηλώσεις κατά του Παγκόσμιου Οργανισμου Εμπορίου (ΠΟΕ), των G8 και του παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Μερικές αναρχικές ομάδες ενεπλάκησαν σε έντονες διαδηλώσεις, καταστροφές περιουσίας και σε βίαιη αντιπαράθεση με την αστυνομία. Αυτές οι πράξεις προετοιμάστηκαν επί τόπου, χωρίς ηγέτες από μέλη ομάδων γνωστών ως black bloc.[123] A significant event of this period was the confrontations at WTO conference in Seattle in 1999.[123]Σύμφωνα με τον αναρχικό μελετητή Simon Critchley, "ο σύγχρονος αναρχισμός μπορεί να ειδωθεί ως ισχυρή κριτική στον ψευδο-ελευθεριακή ρητορική του σύγχρονου νεοφιλελευθερισμού. (...). Μπορεί να ειπωθεί οτι ο σύγχρονος αναρχισμός είναι πιο υπεύθυνος σε μια σειρά θεμάτων όπως οικολογικά, σεξουαλικά ή κοινωνικο-οικονομικά θέματα, ...it flows from an experience of conscience about the manifold ways in which the West ravages the rest; it is an ethical outrage at the yawning inequality, impoverishment, and disenfranchisement that is so palpable locally and globally".[124]

Διεθνείς αναρχικές οργανώσεις που λειτουργούν μέχρι σήμερα είναι η Διεθνής Ομοσπονδία Αναρχικών]] (International of Anarchist Federations) η International Workers' Association, και η International Libertarian Solidarity. Η μεγαλύτερη αναρχική οργάνωση σήμερα είναι στην Ισπανία, η Confederación General del Trabajo (CGT) και η CNT. Η συμμετοχή στην CGT υπολιγίζεται σε 100,000 μέλη για το 2003.[125] Άλλα εναργά συνδικαλιστικά κινήματα συμπεριλαμβάνουν στην Σουδεία το Central Organisation of the Workers of Sweden και το Swedish Anarcho-syndicalist Youth Federation; την CNT-AIT στην Γαλλία, το Union Sindicale Italiana στην Ιταλία, στις ΗΠΑ το Workers Solidarity Alliance και στην Αγγλία το Solidarity Federation. Η επαναστατική ένωση βιομηχανικών εργατών Industrial Workers of the World, διατηρεί 2,000 μέλη (τα οποία πληρώνουν συνδρομή) και η International Workers Association, το αναρχοσυνδικαλιστικό σωματείο το οποίο εμφανίζεται ως συνεχιστής της Πρώτης Διεθνούς παραμένει ενεργό. Το Informal Anarchist Federation είανι επίσης μια εξερεριακη οργάνωση. [126]

Κατά τα πρώτα χρόναι του νέου αιώνα η Iberian Federation of Libertarian Youth στην Ισπανία εξελίχθηκεin Spain started to evolve towards insurrectionary anarchist positions and its differences with anarcho-syndicalism became more evident due to the influence of the Black block in alterglobalization protests and the examples of developments from Italy and Greece. Afterwards it will receive some important repression from the state which leads it towards inactivity[127]

Σημειώσεις[επεξεργασία]

  1. ↑ O Νόμος σήμαινε το εθιμικό δίκαιο ή δίκαιο από την εγκαθιδρυμένη εξουσία
  2. ↑ O Winstanley ήταν σύγχρονος του Κρόμβελ. Δεν γνωρίζουμε πολλά για την ζωή του εκτός από το οτι φυλακίστηκε αρκετές φορε΄ς για τις ριζοσπαστικές του ιδεες
  3. ↑ Στην δεύτερη έκδοση, το «γενική αρετή» μετατρέπηκε σε «στην ηθική»
  4. ↑ Developpement de la liberte dals le monde
  5. ↑ O Netllau θεωρεί ξεπερασμένες αυτές τις θεωρίες
  6. ↑ mir ήταν το κεντρικό συμβούλιο ενός χωριου
  7. ↑ Εδω ο Γκουερίν μεταφέρει την άποψη του Μπακούνιν
  8. ↑ Σύμφωνα με τον Ρόκερ, ο λαος ηταν το φυσιολογικό αποτέλεσμα κοινωνικών ενώσεων κι ελεύθερων συσχετήσεωνανάμεσα σε ανθρώπους με παρόμοιες εξωτερικές συνθήκες, γλώσσα και χαρακτηρισιτκά εξ αιτίας του κλίματος, ενώ έθνος ήταν το τεχτικό αποτέλεσμα της διαμάχσης για πολιτική δύναμη, και ο εθνικισμός δεν είναι τιποτε αλλο απο την πολιτική θρησκεία ενός μοντέρνου κράτους[106]
  9. ↑ Το λογοπαίγνιο το κάνει ο συγγραφέας Marshall Peter, 1993, o οποίος σημειώνει: They had failed to uncover the beach under the paving stones of Paris. Nevertheless, the May - June events proved the most important uprising in France since the Paris Commune of 187I. Το “κάτω απο τις πέτρες υπάρχει παραλία΄”, ηταν σύνθημα του γαλλικού Μάη
  10. ↑ όπως Ντανιέλ Γκουερίν, Tom Nairn, Jean Maitron

Παραπομπές[επεξεργασία]

  1. ↑ Graham 2005, κεφ. 2.
  2. ↑ Barclay 1982.
  3. ↑ Graham 2005, Στον πρόλογο.
  4. ↑ Woodcock 1962, σελ. 39.
  5. ↑ Marshall 1993, σελ. 66
  6. ↑ Marshall 1993, σελ. 66
  7. ↑ Marshall 1993, σελ. 66
  8. ↑ Marshall 1993, σελ. 66
  9. ↑ Marshall 1993, σελ. 69
  10. ↑ Ferraro 1996, σελ. 7.
  11. ↑ Ferraro 1996, σελ. 12.
  12. ↑ Ferraro 1996, σελ. 13.
  13. ↑ Marshall 1993, σελ. 69
  14. ↑ 14,0 14,1 Graham 2005, πρόλογος (prephrace).
  15. ↑ Malcolm Schofield, (1991), The Stoic Idea of the City. Cambridge University Press.
  16. ↑ Marshall 1993, σελ. 69
  17. ↑ Nettlau 1999, σελ. 15-16.
  18. ↑ Marshall 1993, σελ. 66:Many Greeks drew a distinction between man-made and divine or natural laws. Sophocles depicted the conflict between the two in his great drama of rebellion Antigone (&.441 BC).
  19. ↑ Ferraro 1996, σελ. 15-19.
  20. ↑ Graham 2005, κεφάλαιο 1, σελ. 1
  21. ↑ Netllau 1999, σελ. 17-20.
  22. ↑ Τζολ 1975, σελ. 23.
  23. ↑ Sheehan 2003, σελ. 81
  24. ↑ Sheehan 2003, σελ. 81
  25. ↑ Sheehan 2003, σελ. 83
  26. ↑ Sheehan 2003, σελ. 84
  27. ↑ Laurence 1980, σελ. 57.
  28. ↑ Vann 1965, σελ. 133.
  29. ↑ Netllau 1999, σελ. 22-25.
  30. ↑ Netllau 1999, σελ. 30-31.
  31. ↑ Netllau 1999, σελ. 32-32.
  32. ↑ Netllau 1999, σελ. 36-37.
  33. ↑ Netllau 1999, σελ. 39-40.
  34. ↑ 34,0 34,1 Netllau 1999, σελ. 42.
  35. ↑ Netllau 1999, σελ. 43-44.
  36. ↑ Netllau 1999, σελ. 45-47.
  37. ↑ Netllau 1999, σελ. 48-50.
  38. ↑ Netllau 1999, σελ. 59.
  39. ↑ Netllau 1999, σελ. 60-65.
  40. ↑ Netllau 1999, σελ. 84-86.
  41. ↑ Netllau 1999, σελ. 87-91.
  42. ↑ Netllau 1999, σελ. 96-104.
  43. ↑ 43,0 43,1 Woodcock 1962, σελ. 428.
  44. ↑ Netllau 1999, σελ. 70-73.
  45. ↑ Netllau 1999, σελ. 74.
  46. ↑ Netllau 1999, σελ. 74-76.
  47. ↑ Netllau 1999, σελ. 104-112.
  48. ↑ Marshall 1993, σελ. 453
  49. ↑ Marshall 1993, σελ. 453-55
  50. ↑ Woodcock 1986, σελ. 356.
  51. ↑ Marshall 1993, σελ. 446}}
  52. ↑ Ward 2004, σελ. 20.
  53. ↑ Netllau 1999, σελ. 113-14.
  54. ↑ Marshall 1993, σελ. 446.
  55. ↑ Marshall 1993, σελ. 446-47.
  56. ↑ Marshall 1993, σελ. 447.
  57. ↑ Τζολ 1975, σελ. 129.
  58. ↑ Marshall 1993, σελ. 469-70.
  59. ↑ Breuning 1977.
  60. ↑ Blin 2007, σελ. 116.
  61. ↑ Dodson 2002, σελ. 312.
  62. ↑ Thomas 1980, σελ. 340.
  63. ↑ Bak 1991, σελ. 236.
  64. ↑ Engel 2000, σελ. 140.
  65. ↑ 65,0 65,1 Graham 2005.
  66. ↑ Nunzio Pernicone. "Italian Anarchism 1864–1892". pp. 111–113. AK Press. 2009.
  67. ↑ Puente, Isaac. "Libertarian Communism". Αρχειοθετήθηκε 6 January 2010 στο Wayback Machine.. The Cienfuegos Press Anarchist Review. Issue 6 Orkney 1982.
  68. ↑ David Miller. Blackwell Encyclopaedia of Political Thought, Blackwell Publishing (1991) Script error: No such module "Biblio"., p. 12.
  69. ↑ Graeber, David and Grubacic, Andrej. Anarchism, Or The Revolutionary Movement of the Twenty-first Century.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Pengam.
  71. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 83-84.
  72. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 86-87.
  73. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 88-92.
  74. ↑ Woodcock 1962, σελ. 425-26.
  75. ↑ 75,0 75,1 Ward 2004, σελ. 16.
  76. ↑ Woodcock 1962, σελ. 425.
  77. ↑ Woodcock & 1962 427.
  78. ↑ Netllau 1999, σελ. 288.
  79. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 93-94.
  80. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 94.
  81. ↑ 81,0 81,1 Marshall 1993, σελ. 470.
  82. ↑ 82,0 82,1 Γκουερίν 1973, σελ. 94-99.
  83. ↑ Marshall 1993, σελ. 471-72
  84. ↑ Marshall 1993, σελ. 471
  85. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 97-106.
  86. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 106.
  87. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 106-109.
  88. ↑ Marshall 1993, σελ. 472
  89. ↑ Ward 2004, σελ. 19-20.
  90. ↑ Marshall 1993, σελ. 477
  91. ↑ 91,0 91,1 Γκουερίν 1973, σελ. 110-11.
  92. ↑ Τζολλ 1975, σελ. 205.
  93. ↑ Τζολλ 1975, σελ. 205-206.
  94. ↑ Τζολλ 1975, σελ. 206.
  95. ↑ Τζολλ 1975, σελ. 208.
  96. ↑ Τζολλ 1975, σελ. 208-209.
  97. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 111-12.
  98. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 114-18.
  99. ↑ Γκουερίν 1973, σελ. 118.
  100. ↑ Ward 2004, σελ. 21.
  101. ↑ Μπουκτσιν 1995, σελ. 8, 10.
  102. ↑ 102,0 102,1 Marshall 1993, σελ. 410.
  103. ↑ Marshall 1993, σελ. 410-11.
  104. ↑ Marshall 1993, σελ. 412.
  105. ↑ Marshall 1993, σελ. 415-416.
  106. ↑ 106,0 106,1 Marshall 1993, σελ. 419.
  107. ↑ Marshall 1993, σελ. 419-21.
  108. ↑ Marshall 1993, σελ. 539
  109. ↑ Marshall 1993, σελ. 540-42
  110. ↑ Marshall 1993, σελ. 543-44
  111. ↑ Marshall 1993, σελ. 545
  112. ↑ Marshall 1993, σελ. 546- 549
  113. ↑ Marshall 1993, σελ. 549-550, 553, 554 & 556
  114. ↑ Marshall 1993, σελ. 559-565
  115. ↑ Marshall 1993, σελ. 519-521.
  116. ↑ Marshall 1993, σελ. 522.
  117. ↑ Marshall 1993, σελ. 523-525.
  118. ↑ Marshall 1993, σελ. 525-26.
  119. ↑ Marshall 1993, σελ. 527.
  120. ↑ Marshall 1993, σελ. 527-28.
  121. ↑ Marshall 1993, σελ. 528.
  122. ↑ David Graeber and Andrej Grubacic, "Anarchism, Or The Revolutionary Movement Of The Twenty-first Century Αρχειοθετήθηκε 17 March 2008 στο Wayback Machine.", ZNet. Retrieved 2007-12-13. or Graeber, David and Grubacic, Andrej(2004)Anarchism, Or The Revolutionary Movement Of The Twenty-first Century Retrieved 2010-07-26
  123. ↑ 123,0 123,1 123,2 Script error: No such module "citation/CS1".
  124. ↑ Infinitely Demanding by Simon Critchley. Verso. 2007. p. 125.
  125. ↑ Carley, Mark "Trade union membership 1993–2003" (International:SPIRE Associates 2004).
  126. ↑ MIPT Terrorism Knowledge Base
  127. ↑ Comunicado de la FIJL

Βιβλιογραφία[επεξεργασία]

  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1". Το πρωτότυπo ‘’Histoire de l’ Anarchie’’, Edition du Cercle - Edition de la Tete de Feuilles, 1971.
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Laurence, Ann (February 1980). «Two Ranter Poems». The Review of English Studies 31 (121): 56–59 [57]. doi:10.1093/res/xxxi.121.56. 
  • Vann, Richard T. (January–March 1965). «The Later Life of Gerrard Winstanley». Journal of the History of Ideas 26 (1): 133–136. doi:10.2307/2708404. 
  • Script error: No such module "citation/CS1". H μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο James Joll (1964) The Anarchists, Methuen & Co Ltd
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".</ref><ref>Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".
  • Script error: No such module "citation/CS1".

Περαιτέρω μελέτη[επεξεργασία]

  • Script error: No such module "citation/CS1".

Script error: No such module "citation/CS1".

  • Script error: No such module "citation/CS1".

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[επεξεργασία]

  • The Spanish Civil War - Inside the Revolution part 5, Σύμφωνα με τον Μαρραίη Μπούκτσιν «η σειρά αυτή (...) είναι κατ’ εξοχήν καλύτερη οπτικοποιημένη παρουσίαση του Ισπανικού Εμφυλίου»

Αντιγραφές[επεξεργασία]

Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα History of Anarchism (έκδοση 854691740) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το λήμμα Diggers (έκδοση 856711589) της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες).

This article "Ιστορία του αναρχισμού" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Ιστορία του αναρχισμού. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

Page kept on Wikipedia This page exists already on Wikipedia.
👍🏻 Facebook Facebook Page

🐤 Twitter Follow us on Twitter !


Read or create/edit this page in another language[επεξεργασία]

Ανακτήθηκε από «https://el.everybodywiki.com/index.php?title=Ιστορία_του_αναρχισμού&oldid=36158»
License CC BY-SA 3.0
Powered by MediaWiki