You can edit almost every page by Creating an account. Otherwise, see the FAQ.

Βοσκοί στην Απείρανθο

Από EverybodyWiki Bios & Wiki
Μετάβαση σε:πλοήγηση, αναζήτηση



Στον ορεινό κορμό της Βορειανατολικής Νάξου στο χωριό της Απειράνθου, μία από τις κυριότερες ασχολίες των Απεραθιτών ήταν η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Στ’ Απεράθου δε χρησιμοποιείται η λέξη τσοπάνης ή τσέλιγκας. Τους κτηνοτρόφους τους ονομάζουν βοσκούς.[1] Η εντατική εκμετάλλευση των βοσκοτόπων βασίζεται στον ποιμενικό τρόπο εκτροφής των ζώων. Το καλοκαίρι τα αιγοπρόβατα μεταφέρονται στα ορεινά βοσκοτόπια που βρίσκονται στα βουνά ενώ το χειμώνα στα πεδινά μέρη. Ωστόσο, τα χειμερινά με τα καλοκαιρινά βοσκοτόπια δεν απέχουν μεγάλη απόσταση μεταξύ τους. Στην ουσία, πρόκειται για χώρους γειτονικούς στην ευρύτερη περιοχή της Απειράνθου που διαφέρουν υψομετρικά και μόνο. Η προτεραιότητα και αξία των βοσκών και των αιγοπροβάτων τους καθορίζονταν από την ικανότητα τους στην πράξη συνάμα με τον αριθμό των ζώων τους.

Ο Καπετάνιος[επεξεργασία]

Επικεφαλής της μάντρας, όρος που καθορίζει την ατεμάχιστη χωροθέτηση της μόνιμης διαμονής των βοσκών, είναι ο «καπετάνιος».[2] Ο καπετάνιος είναι ο μεγαλύτερος ηλικιακά και ο πιο έμπειρος βοσκός, συνήθως ένας από τους μεγαλύτερους κτηνοτρόφους σε αριθμό προβάτων. Αυτός δίνει συμβουλές, που αφορούν τις αποφάσεις για το νοικίασμα των βοσκών και την πώληση αρνιών και των γαλακτοκομικών προϊόντων, για την αγορά ζωοτροφών και την πραγματοποίηση των απαραιτήτων επαφών, που έχουν σχέση με τα συμφέροντα της «μάντρας».

Το έργο του καπετάνιου είναι να επιμελείται όλες τις τυροκομικές εργασίες της μάντρας καθώς και τις εξωτερικές σχέσεις αυτής με το ευρύτερο περιβάλλον της κοινότητας. Τα μέλη του «μαζωμού» απαρτίζουν βοσκοί που η ευπορία τους προσδιορίζεται με τον αριθμό των αιγοπροβάτων και την έκταση των βοσκοτόπων. Η επιβίωση τους εξαρτιόνταν από το παραγόμενο αποτέλεσμα της χρήσης των βοσκοτόπων. Μία χρήση που εξέφραζε καλή σχέση με το περιβάλλον. Εφήρμοζαν ένα σύστημα διακοπής βόσκησης ενός μέρους του βοσκοτόπου, ώστε να υπάρχει ανανέωση των φυτών και να αποφεύγεται η μείωση της  ποιότητας των φυσικών συνθηκών και παραγόντων εξαιτίας της υπερβόσκησης.

Οι Βοσκότοποι[επεξεργασία]

Οι βοσκότοποι χωρίζονταν σύμφωνα με την κατηγορία των ζώων που τους χρησιμοποιούσε. Έτσι, υπήρχαν:

  • οι προβατότοποι για τα πρόβατα στα ριζά των βουνών και στα λιβάδια
  • οι ζουλότοποι για τις αίγες (ζούλες), που είναι θαμνώδεις εκτάσεις και βρίσκονται στα βουνά (ζούλα στην τοπική διάλεκτο σημαίνει αίγα, [3] γίδα, κατσίκα [4])

Τα ζώα παρακολουθούνταν νυχθημερόν και με ιδιαίτερη προσοχή από τους βοσκούς, που τους άλλαζαν κατεύθυνση στην περίπτωση που μετακινούνταν σε ξένες καλλιέργειες.

Η Μάντρα[επεξεργασία]

Η μάντρα ή μαζωμός ή μαντροκαθήσι αποτελεί τον ενιαίο χώρο με περίφραξη από πέτρες όπου διεκπεραιώνονται όλες οι εργασίες από την άλμεξη ως την τυροκόμηση. Αυτή αποτελεί το μέρος της μόνιμης ή μακροχρόνιας διαμονής των βοσκών. Οι δικαιοδοσίες πηγάζουν από καθήκοντα στις μάντρες και τηρούνται πιστά από όλους τους συμμετέχοντες. Ανάμεσα στους συμμετέχοντες στη συντροφιά της μάντρας κατανέμονταν εργασίες αντίστοιχα προς την ηλικία και εμπειρία. Η συμμετοχή στο μαντροκαθήσι δε σημαίνει μόνο οικονομική συνεργασία. Η συνεργασία των μελών των οικογενειών των συμμετεχόντων, η μετακίνηση όλων των οικογενειών προς τα ορεινά του «Άη Γιώργη» και προς τα πεδινά του «Άη Δημήτρη», μαζί με τους δεσμούς συγγένειας μεταξύ των εταίρων, δημιουργούν τους απαραίτητους κοινωνικούς δεσμούς για την αρμονική συνεργασία.

Οι Σμίκτες[επεξεργασία]

Οι μικροί βοσκοί που συνενώνουν τα αιγοπρόβατα τους, τα οδηγούν στη βοσκή και συνδράμουν από κοινού στις ασχολίες αποκαλούνται «σμίκτες». Η τυροκόμηση πραγματοποιείται απ’ όλους τους οι σμίχτες, χωρίς να γίνονται μετρήσεις της ποσότητας αυτού ούτε να τηρείται κάποια ακολουθία στη διαδικασία παρασκευής. Το μερτικό του καθενός στο τέλος της τυροκόμησης είναι το ίδιο για όλους ανεξάρτητα από τον αριθμό των ζώων του καθενός. Αυτό δεν ίσχυε για τα νεογέννητα αρνιά και κατσίκια όπου ο κάθε βοσκός έπαιρνε τα μικρά ζώα που γεννούσαν τα δικά του αιγοπρόβατα. Είναι άξια θαυμασμού η πρωτότυπη αυτή συνεργασία των Απεραθιτών βοσκών.  Αποκαλύπτει μία βαθιά εκτίμηση της καθημερινής ανθρώπινης βιοπάλης.

Ρόλοι Βοσκών[επεξεργασία]

  • Πρέπει να αναφερθεί ο σημαντικός ρόλος του βοσκού «στοχαστή». Είναι  ο ιδιοφυής και επιτήδειος βοσκός που διέθετε τη δυνατότητα με ένα κοίταγμα, δίχως να μετρήσει τα ζώα να αντιληφθεί την απουσία ενός αιγοπροβάτου και την ταυτότητα του.
  • Επιπλέον υπήρχε ο «νοιωστής»,  βοσκός με το χάρισμα του ξυπνήματος μέσα στη νύχτα με ανεπαίσθητους ήχους, σώζοντας με αυτό τον τρόπο το κοπάδι από τους κλέφτες.
  • Στην περίπτωση μεγάλου αριθμού ζώων ήταν αδύνατο οι βοσκοί να ανταποκριθούν στις απαραίτητες εργασίες, έτσι προσλάμβαναν έναν νεαρό βοσκό γνώστη της δουλειάς, το «βοσκοκόπελο». Αξίζει να αναφερθεί πως η αμοιβή του ήταν ποσότητα τυριού ισοδύναμη με το μερίδιο που αναλογούσε σε κάθε ιδιοκτήτη του κοπαδιού.

Έθιμα[επεξεργασία]

  • Την ημέρα της Αναλήψεως, το έθιμο μοιράσματος του γάλακτος στα παιδιά αποδεικνύει τη σχέση αλληλεγγύης των βοσκών με την ευρύτερη τοπική κοινωνία της Απειράνθου. Εκείνη την ημέρα, η ποσότητα του γάλακτος που θα συλλεγεί από τα κοπάδια μοιράζεται χωρίς καμία διάκριση δωρεάν στα παιδιά της περιοχής της Απειράνθου. Είναι μία ημέρα προσευχής για αύξηση του αριθμού των ζώων και το μοίρασμα του γάλακτος συμβολίζει τη συμφιλίωση των κατοίκων και τους δεσμούς αλληλοβοήθειας που τους συνδέουν. Για την εποχή στην οποία αναπτύχθηκαν οι «μάντρες» πρόσφεραν σημαντική υπηρεσία στα μέλη τους. Πρόβαλαν τις ηθικές αξίες στην οικονομική συνεργασία και έδωσαν τα πλεονεκτήματα του μεγάλου μεγέθους στις μικρές κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις. Απάλλαξαν τους νομάδες από το μεταξύ τους ανταγωνισμό για τις βοσκές. Προχώρησαν στην κατανομή των έργων και δημιούργησαν ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και κοινωνική συνοχή στις ομάδες.[5]
  • Την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής αναβιώνει το έθιμο των Κουδουνάτων. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, λέγεται ότι οι Κουδουνάτοι αποτελούν την αναπαράσταση μισότρελων βοσκών που έχασαν τα κοπάδια τους και ζώστηκαν με τα κουδούνια των χαμένων προβάτων τους.[6]

Σημειώσεις[επεξεργασία]

Η δημιουργία κοινωνιών αποτέλεσε επιλογή των ανθρώπων από τη στιγμή που αντιλήφθηκαν ότι τα πλεονεκτήματα από τη συνύπαρξη και τη συνεργασία ήταν περισσότερα από τα μειονεκτήματα. Μέσα στις οργανωμένες κοινωνίες τα ανθρώπινα ενδιαφέροντα και ειδικότερα συμφέροντα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία. Μία τέτοια μορφή οργανωμένης κοινωνίας ήταν και η νομαδική ή ποιμενική  κτηνοτροφία. Οι πατροπαράδοτες πρακτικές διαχείρισης των τοπικών φυσικών πόρων στον ελλαδικό χώρο χρειάζονταν απαραίτητα τη γνώση και τη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, αφού οι ελλείψεις βασικών πραγμάτων ήταν δύσκολο να καλυφθούν μόνο με τις ατομικές ικανότητες. Η παραδοσιακή κτηνοτροφία στηρίζονταν στην εμπειρία χιλιάδων ετών παρατήρησης των καιρικών συνθηκών και του είδους των φυτών που τρέφονταν τα ζώα. Ο τόπος εγκατάστασης, το αντικείμενο απασχόλησης ή άλλο διακριτικό στοιχείο οδήγησαν σε ειδικότερες συνεργασίες των ατόμων, για την εξυπηρέτηση των οικονομικών και πολιτιστικών αναγκών τους. Η έντιμη χρήση των φυσικών πόρων, οι εμπειρικές παρατηρήσεις για τις περιβαλλοντικές συνθήκες που διαβιούν τα ζώα, το σύνολο των αγαθών που δημιουργούνται και οι ποικιλόμορφες ικανότητες που προϋποθέτει ο χειρισμός του κοπαδιού είναι καθοριστικοί παράγοντες αναγνώρισης της νομαδικής κτηνοτροφίας ως πολιτισμικού κληρονομικού στοιχείου. Ένα κοινό πολιτιστικό αγαθό  που χρειάζεται τη φροντίδα να διατηρηθεί μέσα στην πορεία του χρόνου.

Παραπομπές[επεξεργασία]

  1. Script error: No such module "citation/CS1".
  2. Γιαννούλης, Γιαννούλης Γ. (2006). Ο πολιτισμός της Νάξου: το παράδειγμα της Απειράνθου. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, σελ. 32. http://hdl.handle.net/10442/hedi/24130. 
  3. Script error: No such module "citation/CS1".
  4. Script error: No such module "citation/CS1".
  5. Script error: No such module "citation/CS1".
  6. Script error: No such module "citation/CS1".

Πηγές[επεξεργασία]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αντ. Φλ. Κατσουρού, Αρνών ηδ’ ερίφων επιδήμιοι αρπακτήρες, Ναξιακόν Ημερολόγιον, 1, 1955 και Ναξιακά, 1,1985.

  • Γ. Ζευγώλη, Ποιμενικά της ορεινής Νάξου, Λαογραφία, τόμ.ΙΕ’, 1953 και Απεραθίτικα, 1, 1988.
  • Δ. Ζευγώλη-Γλέζου, Παροιμίες από την Απείρανθο της Νάξου, Λαογραφία-Παράρτημα, 1963
  • Βερώνης, Γιάννης Στυλ. «Βοσκοί και βοσσύνη στην ορεινή Νάξο». (Γ' Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών).[1]
  • Ράγκος, Α. και Β. Λάγκα (2014). «Ο πολυλειτουργικός χαρακτήρας του συστήματος μετακινούμενης αιγοπροβατοτροφίας στην Ελλάδα». Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Λιβαδοπονικού Συνεδρίου «Λιβάδια - Κτηνοτροφία: Έρευνα και ανάπτυξη. Προοπτικές εργασίας για νέους», 1-3 Οκτωβρίου 2014, Θεσσαλονίκη


This article "Βοσκοί στην Απείρανθο" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Βοσκοί στην Απείρανθο. Articles copied from Draft Namespace on Wikipedia could be seen on the Draft Namespace of Wikipedia and not main one.

  1. Script error: No such module "citation/CS1".


Read or create/edit this page in another language[επεξεργασία]